Τι είναι τα trans λιπαρά και γιατί θεωρούνται τόσο επικίνδυνα;

Αν έπρεπε να δημιουργήσετε την πιο ανθυγιεινή τροφή στον κόσμο δεν θα χρειαζόταν να κάνετε τίποτα άλλο πέρα από το να διπλασιάσετε τα trans (τρανς) λιπαρά της, αλλιώς γνωστά και ως trans λιπαρά οξέα.

Η συγκεκριμένα ομάδα λιπαρών είναι αυτή που ευθύνεται κυρίως για την αύξηση της LDL («κακή» χοληστερόλη), της αρτηριακής πίεσης, της αρτηριακής πλάκας, ενώ είναι υπεύθυνη και για τις γενικότερες πεπτικές διαταραχές.

Υπάρχουν ακόμα ενδείξεις πως τα τρανς λιπαρά μειώνουν τον ρυθμό απορρόφησης των απαραίτητων βιταμινών και ανόργανων στοιχείων.

Τα τρόφιμα με βάση τα λίπη χωρίζονται σε τρεις γενικές κατηγορίες: Κορεσμένα, μονοακόρεστα και τρανς λιπαρά. Σε γενικές γραμμές τα κορεσμένα λίπη βρίσκονται στα κρέατα και άλλα τρόφιμα με βάση τα ζωικά προϊόντα. Τα κορεσμένα λίπη δεν είναι ιδιαίτερα υγιή, αλλά ο οργανισμός μπορεί να τα ανεχθεί σε μικρές ποσότητες. Τα ακόρεστα λίπη υπάρχουν στη φύση στις τροφές με βάση τα φυτικά έλαια και σε κάποια θαλασσινά. Τα περισσότερα ακόρεστα λίπη θεωρούνται πολύ υγιεινά, επειδή δεν συσσωρεύονται στην κυκλοφορία του αίματος και βοηθούν στην μείωση των επιπέδων της «κακής» χοληστερόλης (LDL) που βρίσκεται στα κορεσμένα λίπη. Η τελευταία κατηγορία, τα trans λιπαρά, έχει γίνει εξαιρετικά αμφιλεγόμενη, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια.

Τα trans λιπαρά μοιράζονται πολλά από τα χαρακτηριστικά των κορεσμένων λιπαρών, συμπεριλαμβανομένης της αρνητικής επίδρασής τους στα επίπεδα της χοληστερόλης και την τάση να φράζουν τις αρτηρίες. Αυξάνουν επίσης τον κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη τύπου 2 στις γυναίκες, καθώς και τον κίνδυνο για καρκίνο του παχέος εντέρου. Το οξύμωρο είναι πως αυτά τα λιπαρά θεωρούνται επικίνδυνα, ενώ χρησιμοποιούν ως βάση τα φυτικά έλαια τα οποία παρέχουν συνήθως υγιή ακόρεστα λιπαρά.

Αυτό συμβαίνει επειδή τα trans λιπαρά είναι το αποτέλεσμα μιας τεχνητής διαδικασίας μετατροπής των φυτικών ελαίων σε μια πιο σταθερή μορφή λίπους. Αντί να χρησιμοποιηθεί ένα κορεσμένο λιπαρό προϊόν, όπως το βούτυρο, οι εταιρίες τροφίμων χρησιμοποιούν συχνά trans λιπαρά προϊόντα όπως η μαργαρίνη.

Τα trans λιπαρά δημιουργούνται μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται υδρογόνωση. Οταν οι παρασκευαστές τροφίμων χρειάζονται μια περισσότερο σταθερή μορφή ελαίου, υδρογονοποιούν τα φυτικά έλαια. Ομως, αυτή η διαδικασία αλλάζει τη χημική δομή του λίπους μετατρέποντας ένα μέρος της σε trans λιπαρά. Τα κοινά φυτικά έλαια τοποθετούνται σε δεξαμενές με ένα δραστικό μέταλλο, όπως το κοβάλτιο. Αέριο υδρογόνο διαβιβάζεται μέσω του ελαίου μέχρις ότου ολόκληρο το περιεχόμενο να στερεοποιηθεί μερικώς. Το προϊόν που προκύπτει ονομάζεται μερικώς υδρογονωμένο φυτικό έλαιο, δεδομένου ότι η διαδικασία υδρογόνωσης διακόπτεται πριν το έλαιο απορροφήσει όλο το υδρογόνο, πριν δηλαδή γίνει πλήρως κορεσμένο. Ετσι, όμως, μετατρέπεται σε επιβλαβές είδος λιπαρών που είναι τα trans λιπαρά.

Η διαδικασία για τη δημιουργία των trans λιπαρών ξεκίνησε λίγο πριν την εκπνοή του 20ού αιώνα και έκτοτε έχει αποτελέσει πηγή διαμάχης. Η εισαγωγή αυτών των… φιλικών προς τον καταναλωτή προϊόντων, όπως η μαργαρίνη, αγκαλιάστηκαν από το κοινό στην αρχή, δεδομένου ότι αντικατέστησαν τα λίπη. Οι προειδοποιήσεις για την παρατεταμένη χρήση της μαργαρίνης και άλλων trans λιπαρών αγνοήθηκαν σε μεγάλο βαθμό ή υποβαθμίστηκαν από τη βιομηχανία τροφίμων. Από επιχειρηματικής άποψης τα trans λιπαρά οξέα επιτρέπουν μεγαλύτερη ευκολία, παράγονται σχεδόν ανέξοδα (μην ξεχνάμε ότι η βάση τους είναι τα φυτικά έλαια) και έχουν αυξημένη διάρκεια ζωής.

Πρόσφατες μελέτες σχετικά με τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των trans λιπαρών έχουν οδηγήσει πολλούς γιατρούς και ομάδες υγείας και υγιεινής διατροφής να μιλήσουν ανοιχτά κατά της χρήσης των μερικώς ή πλήρως υδρογονωμένων ελαίων και λιπαρών. Από το 2006 ζητούν από τους παραγωγούς τροφίμων να παρέχουν αναλυτικές πληροφορίες στις  διατροφικές ετικέτες, όπου να αναφέρονται λεπτομερώς τα κορεσμένα και ακόρεστα, καθώς και τα trans λιπαρά που περιέχουν.