Νέο αντίδοτο εξουδετερώνει 17 επικίνδυνα είδη αφρικανικών φιδιών
Ένα νέο αντίδοτο θα μπορούσε να εξουδετερώσει τις τοξίνες από φίδια όπως η κόμπρα που φτύνει με μαύρο λαιμό (φωτογραφία).
Περισσότερα από 300.000 περιστατικά δήγματος φιδιών συμβαίνουν στην Αφρική κάθε χρόνο , με αποτέλεσμα τουλάχιστον 7.000 θανάτους, καθώς και πολλούς ακρωτηριασμούς και τραυματισμούς. Τώρα, επιστήμονες έχουν εφεύρει ένα νέο αντίδοτο με βάση τα nanobodies, το οποίο δείχνει να είναι πολλά υποσχόμενο έναντι 17 επικίνδυνων αφρικανικών ειδών φιδιών.
Μέχρι τώρα, η κύρια θεραπεία ήταν τα αντιτοξίνες που δημιουργούνται εκθέτοντας άλογα σε συγκεκριμένα δηλητήρια και στη συνέχεια απομονώνοντας προστατευτικά αντισώματα από το αίμα των ζώων. Αυτά τα παραδοσιακά αντιτοξίνες μπορεί περιστασιακά να προκαλέσουν αλλεργικές αντιδράσεις στους ασθενείς και είναι αποτελεσματικά μόνο έναντι ενός ή λίγων συγγενικών ειδών φιδιών.
Τώρα, σε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο στο περιοδικό Nature , οι επιστήμονες αναφέρουν ότι δημιούργησαν ένα αντίδοτο που στοχεύει τα περισσότερα από τα πιο θανατηφόρα ελαπιδικά φίδια της Αφρικής, δηλαδή τις κόμπρες, τις μάμπες και το rinkhals , που ονομάζεται επίσης κόμπρα που φτύνει με δακτύλιο λαιμό. Αντί για ορό αλόγου, το αντίδοτο χρησιμοποιεί οκτώ τεχνητά nanobodies, τα οποία είναι ουσιαστικά μικροσκοπικά θραύσματα αντισωμάτων σχεδιασμένα να μπλοκάρουν βασικές τοξίνες στα δηλητήρια των φιδιών.
Ο Juan Calvete , διευθυντής του Εργαστηρίου Εξελικτικής και Μεταφραστικής Venomics στο Ινστιτούτο Βιοϊατρικής της Βαλένθια, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη, δήλωσε ότι το νέο αντίδοτο με βάση τα nanobody είναι “μια αξιοσημείωτη πρόοδος στην ανάπτυξη συνθετικών αντιδότων”. Ωστόσο, σημείωσε ότι στην τρέχουσα μορφή του, το αντίδοτο μπορεί να είναι ακριβό στην κατασκευή και, επομένως, δύσκολο να χρησιμοποιηθεί σε φτωχότερες περιοχές.
Για να δημιουργήσουν το νέο αντίδοτο, οι ερευνητές εξέθεσαν ένα αλπάκα και ένα λάμα σε δηλητήρια από 18 αφρικανικά φίδια, συμπεριλαμβανομένων των κομπρών, των μαμπών και του rinkhals. Τα δηλητήρια αυτών των φιδιών είναι ισχυρά και μπορούν να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα, όπως παράλυση και βλάβη ιστών, και περιέχουν επίσης μια ποικιλία τοξινών.
Το λάμα και το αλπάκα που εκτέθηκαν στα δηλητήρια παρήγαγαν ειδικά, μικροσκοπικά αντισώματα, γνωστά ως nanobodies. Το συμπαγές μέγεθος αυτών των nanobodies τους επιτρέπει να διαχέονται γρήγορα μέσω των ιστών και να δεσμεύουν τοξίνες σε δυσπρόσιτα σημεία του σώματος, σημείωσαν οι συγγραφείς της μελέτης.
Οι ερευνητές συνέλεξαν το αίμα των ζώων και χρησιμοποίησαν μια τεχνική για να βρουν nanobodies που προσκολλώνται καλά σε διάφορες τοξίνες του δηλητηρίου. Τα nanobodies που συνδέθηκαν πιο αποτελεσματικά κατασκευάστηκαν στη συνέχεια στο εργαστήριο και δοκιμάστηκαν για την ικανότητά τους να μπλοκάρουν τις επιδράσεις των δηλητηρίων. Τέλος, οκτώ από αυτά τα τεχνητά nanobodies συνδυάστηκαν σε ένα ισχυρό μείγμα για να δημιουργηθεί το νέο αντίδοτο.
Σε εργαστηριακές δοκιμές σε ποντίκια, αυτός ο ορός nanobody απέτρεψε τον θάνατο από 17 από τα 18 στοχευόμενα δηλητήρια φιδιών. το δηλητήριο της ανατολικής πράσινης μάμπας (Dendroaspis angusticeps) ήταν το μόνο που δεν εξουδετερώθηκε πλήρως. Περαιτέρω αναλύσεις έδειξαν ότι το αντίδοτο εξουδετέρωσε επτά οικογένειες τοξινών που βρέθηκαν μέσα στα δηλητήρια και ότι μείωσε τη βλάβη των ιστών από δηλητήρια που είναι γνωστό ότι σκοτώνουν κύτταρα.
Το αντίδοτο ξεπέρασε ένα κοινά χρησιμοποιούμενο αντίδοτο που σχεδιάστηκε για να στοχεύει πολλαπλές τοξίνες: Τα ποντίκια που έλαβαν το μείγμα nanobody επέζησαν από πολλαπλά δηλητήρια με λιγότερα συμπτώματα από ό, τι τα ποντίκια που έλαβαν τον παραδοσιακό ορό με βάση το αντίσωμα αλόγου.
“Η κύρια πρόοδος της δουλειάς μας είναι ότι δείχνει ότι ένα αποτελεσματικό ανασυνδυασμένο αντίδοτο μπορεί να παραχθεί με έναν εκπληκτικά μικρό αριθμό nanobodies που υπερτερούν των υπαρχόντων”, δήλωσε ο ανώτερος συγγραφέας της μελέτης Andreas Hougaard Laustsen-Kiel , βιοτεχνολόγος στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο της Δανίας, στο Live Science σε ένα email. Το νέο αντίδοτο ήταν καλύτερο στην πρόληψη τόσο των θανατηφόρων επιδράσεων όσο και της βλάβης των ιστών και θεωρητικά θα μπορούσε να “παραχθεί σε μεγάλη κλίμακα σε βιοαντιδραστήρες, ανεξάρτητα από φίδια και άλογα”, είπε.
Τα επόμενα βήματα περιλαμβάνουν τον έλεγχο των επιδράσεων του αντιδότου σε μεγαλύτερα ζώα για να εκτιμηθεί ποια δόση μπορεί να χρειαστεί ένας άνθρωπος και να βελτιστοποιηθεί η διαδικασία για την αύξηση της παραγωγής. “Δοκιμάζουμε επίσης μερικά από αυτά τα nanobodies, και νέα, έναντι των ασιατικών δηλητηρίων κόμπρας για να αναπτύξουμε κοκτέιλ με ευρύτερη κάλυψη ειδών και γεωγραφική συνάφεια”, είπε ο Laustsen-Kiel.
Η ιδέα ενός αντιδότου ευρέος φάσματος – ή ακόμη και “καθολικού” – έχει αποκτήσει πρόσφατα έδαφος. Μια αξιοσημείωτη μελέτη του 2025 που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Cell χρησιμοποίησε ανθρώπινα αντισώματα από έναν επιζώντα δαγκώματος φιδιού για να προστατεύσει τα ποντίκια από πολλαπλά δηλητήρια κόμπρας και μάμπας. Ωστόσο, πρακτικά και οικονομικά εμπόδια παραμένουν για την ανάπτυξη ενός τέτοιου αντιδότου και την κατασκευή του σε προσιτές τιμές και με δυνατότητα κλιμάκωσης.
Ο Calvete χαρακτήρισε το νέο δηλητήριο nanobody ως σημαντική πρόοδο, αλλά προειδοποίησε ότι οι απαιτήσεις δοσολογίας στους ανθρώπους θα μπορούσαν να περιπλέξουν τα πράγματα. “Μια θεραπευτική δόση για τη θεραπεία δηλητηριάσεων από όλα τα στοχευόμενα φίδια θα μπορούσε να απαιτήσει έως και 50 γραμμάρια nanobodies”, πρότεινε. (Τούτου λεχθέντος, δοκιμές για τον επίσημο προσδιορισμό της ανθρώπινης δοσολογίας δεν έχουν ακόμη διεξαχθεί.)
Πρόσθεσε ότι η βελτίωση της φαρμακοκινητικής του αντιδότου – δηλαδή, ο τρόπος με τον οποίο η θεραπεία αλληλεπιδρά με το ανθρώπινο σώμα – πιθανότατα θα αυξήσει το κόστος παραγωγής πέρα από αυτό που παρατηρήθηκε σε αυτή την αποδεικτική μελέτη. “Το πιο ισχυρό από όλα τα ‘omics’ – τα οικονομικά – μπορεί για άλλη μια φορά να αποτελέσει ένα ανυπέρβλητο εμπόδιο για την καταπολέμηση της πιο παραμελημένης από τις τροπικές ασθένειες”, κατέληξε.
Θεωρητικά, το νέο μείγμα nanobody θα μπορούσε να αντιπροσωπεύει ένα πολλά υποσχόμενο βήμα προς ασφαλέστερες, κλιμακούμενες θεραπείες για τα δαγκώματα φιδιών, αλλά περαιτέρω δοκιμές, βελτιστοποίηση της κατασκευής και κανονιστική επικύρωση θα είναι ζωτικής σημασίας για να φτάσει στους ανθρώπους.
Η σημασία της έγκαιρης θεραπείας για τα δαγκώματα φιδιών στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα, αν και τα θανατηφόρα δαγκώματα φιδιών είναι σχετικά σπάνια, η έγκαιρη θεραπεία παραμένει κρίσιμη. Η ύπαρξη ενός πιο αποτελεσματικού και ευρέος φάσματος αντιδότου θα μπορούσε να μειώσει σημαντικά τις σοβαρές επιπλοκές και να σώσει ζωές.
Γιατί είναι σημαντική η έρευνα για νέα αντιδότα;
- Τα παραδοσιακά αντίδοτα έχουν περιορισμένη αποτελεσματικότητα.
- Μπορεί να προκαλέσουν αλλεργικές αντιδράσεις.
- Η παραγωγή νέων αντιδότων ανεξαρτήτων από ζώα θα μπορούσε να αυξήσει την προσβασιμότητα και να μειώσει το κόστος.
Πώς θα ωφελήσει ένα νέο αντίδοτο την Ελλάδα;
Ένα νέο, πιο αποτελεσματικό αντίδοτο θα:
- Μειώσει τον χρόνο ανάρρωσης.
- Μειώσει τον κίνδυνο μακροχρόνιων επιπλοκών.
- Διασφαλίσει την επάρκεια σε περίπτωση περιστατικών.
Συχνές Ερωτήσεις (FAQ)
Τι πρέπει να κάνω αν με δαγκώσει φίδι;
Αν σας δαγκώσει φίδι στην Ελλάδα, το σημαντικότερο είναι να παραμείνετε ήρεμοι και να αναζητήσετε άμεσα ιατρική βοήθεια. Προσπαθήστε να θυμηθείτε την εμφάνιση του φιδιού (χωρίς να το πλησιάσετε ξανά), καθώς αυτό μπορεί να βοηθήσει τους γιατρούς να επιλέξουν το κατάλληλο αντίδοτο. Ακινητοποιήστε το μέλος που δαγκώθηκε και κρατήστε το χαμηλότερα από το επίπεδο της καρδιάς.
Πόσο κοστίζει ένα αντίδοτο για το δάγκωμα φιδιού;
Το κόστος ενός αντιδότου μπορεί να διαφέρει σημαντικά ανάλογα με τον τύπο του φιδιού και την παρασκευάστρια εταιρεία. Συνήθως, στην Ελλάδα, τα αντίδοτα καλύπτονται από το σύστημα υγείας, αλλά είναι σημαντικό να γνωρίζετε ότι η άμεση πρόσβαση σε αυτά είναι κρίσιμη.
Ποια φίδια είναι επικίνδυνα στην Ελλάδα;
Στην Ελλάδα, τα πιο επικίνδυνα φίδια είναι οι οχιές, όπως η οχιά της Μήλου και η οχιά της Σαντορίνης. Αν και τα δαγκώματά τους δεν είναι πάντα θανατηφόρα, απαιτούν άμεση ιατρική φροντίδα. Ένα αποτελεσματικό αντίδοτο μπορεί να σώσει ζωές σε αυτές τις περιπτώσεις.