40 Χρόνια Ιατρικό Μυστήριο: Γιατί το Κάπνισμα Βοηθά την Ελκώδη Κολίτιδα
Η νέα έρευνα δείχνει ότι το κάπνισμα αλλάζει τους μικροοργανισμούς του εντέρου με τρόπο που μειώνει τη φλεγμονή στην ελκώδη κολίτιδα. Η ανακάλυψη υποδηλώνει μελλοντικές θεραπείες που θα αξιοποιούν βακτήρια ή μεταβολίτες αντί για τσιγάρα. Πηγή: Shutterstock
Το κάπνισμα βοηθά τα στοματικά βακτήρια να εγκατασταθούν στο έντερο, προστατεύοντας από την κολίτιδα αλλά όχι από τη νόσο του Crohn. Αυτός ο μηχανισμός θα μπορούσε να εμπνεύσει ασφαλέστερες θεραπείες.
Μια ερευνητική ομάδα που καθοδηγείται από τον Hiroshi Ohno στο Κέντρο Ολοκληρωμένων Ιατρικών Επιστημών RIKEN στην Ιαπωνία ανακάλυψε γιατί το κάπνισμα φαίνεται να ανακουφίζει τα συμπτώματα σε άτομα με ελκώδη κολίτιδα, μια χρόνια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από φλεγμονή στο παχύ έντερο.
Η μελέτη τους, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Gut, αποκάλυψε ότι το κάπνισμα παράγει ορισμένους μεταβολίτες που επιτρέπουν στα στοματικά βακτήρια να εγκατασταθούν στο κόλον, όπου ενεργοποιούν μια ανοσολογική απόκριση. Τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι παρόμοια οφέλη θα μπορούσαν να επιτευχθούν μέσω εναλλακτικών όπως τα προβιοτικά, όπως η υδροκινόνη, ή θεραπείες με βακτήρια όπως το Streptococcus mitis, αφαιρώντας την ανάγκη για κάπνισμα και τους γνωστούς κινδύνους για την υγεία.
Η φλεγμονώδης νόσος του εντέρου υπάρχει σε δύο κύριες μορφές: τη νόσο του Crohn και την ελκώδη κολίτιδα. Και οι δύο προκαλούν επαναλαμβανόμενο κοιλιακό πόνο, διάρροια, κόπωση και απώλεια βάρους, αλλά διαφέρουν στις υποκείμενες αιτίες τους, στις συγκεκριμένες περιοχές του εντέρου που επηρεάζουν και στους τύπους φλεγμονής που παράγουν.
Για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες, οι ερευνητές έχουν παραξενευτεί από την αντίφαση ότι το κάπνισμα αυξάνει την πιθανότητα της νόσου του Crohn ενώ ταυτόχρονα προσφέρει κάποια προστασία από την ελκώδη κολίτιδα. Δεδομένου ότι και οι δύο καταστάσεις περιλαμβάνουν φλεγμονή που οδηγείται από το ανοσοποιητικό στο έντερο, και επειδή η εντερική ανοσία διαμορφώνεται έντονα από την μικροβιακή κοινότητα που ζει εκεί, οι Ohno και οι συνεργάτες του επιχείρησαν να ελέγξουν αν οι αντίθετες επιδράσεις του καπνίσματος θα μπορούσαν να αποδοθούν σε διαφορές στα βακτήρια του εντέρου.
Το κάπνισμα αλλάζει τα βακτήρια του εντέρου
Η ομάδα συνδύασε κλινικά δεδομένα ανθρώπων με πειράματα σε ποντίκια για να εξετάσει το φαινόμενο. Σε ασθενείς με ελκώδη κολίτιδα, παρατήρησαν ότι οι καπνιστές είχαν βακτήρια που βρίσκονται συνήθως στο στόμα, όπως το Streptococcus, να αποικίζουν το έντερο — συγκεκριμένα στη βλεννογόνο του κόλου που καλύπτει το έντερο. Αυτό δεν ίσχυε για πρώην καπνιστές. Σε κανονικές συνθήκες, τα στοματικά βακτήρια που καταπίνεται με το σάλιο περνούν μέσα από το πεπτικό σύστημα χωρίς να εγκατασταθούν, αλλά το κάπνισμα φαινόταν να επιτρέπει σε αυτούς τους μικροοργανισμούς να ριζώσουν στη βλεννογόνο του εντέρου.
Η φλεγμονή του εντέρου στην ελκώδη κολίτιδα προκύπτει από μια υπερβολική ανοσολογική απόκριση Th2. Το κάπνισμα οδηγεί σε αρωματικές ενώσεις όπως η υδροκινόνη στη βλεννογόνο του κόλου. Αυτό επιτρέπει στα στοματικά βακτήρια όπως το Streptococcus να ευδοκιμούν εκεί, προκαλώντας μια ανοσολογική απόκριση με την ενεργοποίηση των κυττάρων Th1. Τα κύτταρα Th1 καταστέλλουν την ανοσολογική απόκριση Th2, μειώνοντας έτσι τη φλεγμονή και προστατεύοντας από την ελκώδη κολίτιδα. Πηγή: RIKEN
Το επόμενο βήμα ήταν να προσδιοριστεί ο λόγος. Οι ερευνητές ανέλυσαν τους μεταβολίτες του εντέρου — μικρά μόρια που παράγονται κατά τη διάρκεια της πέψης και της μικροβιακής δραστηριότητας. Διαπίστωσαν ότι οι καπνιστές με ελκώδη κολίτιδα είχαν υψηλότερα επίπεδα αρκετών μεταβολιτών σε σύγκριση με πρώην καπνιστές με την ίδια πάθηση. Σε μοντέλα ποντικών, ένας από αυτούς τους μεταβολίτες, η υδροκινόνη, αποδείχθηκε ότι διεγείρει την ανάπτυξη του Streptococcus στη βλεννογόνο του εντέρου. Αυτό υποδεικνύει ότι οι μεταβολίτες που σχετίζονται με το κάπνισμα, όπως η υδροκινόνη, δημιουργούν συνθήκες που επιτρέπουν στα στοματικά βακτήρια να ευδοκιμούν στη βλεννογόνο του εντέρου. Αλλά παρέμεναν ερωτήματα: πώς αυτά τα μικρόβια μειώνουν τη φλεγμονή στην κολίτιδα και γιατί δεν παράγουν την ίδια επίδραση στη νόσο του Crohn;
Για να ερευνήσουν περαιτέρω, η ομάδα απομόνωσε 10 στελέχη βακτηρίων από το σάλιο καπνιστών των οποίων τα στοματικά μικρόβια είχαν αποικίσει τη βλεννογόνο του εντέρου. Αυτά τα στελέχη χορηγήθηκαν στη συνέχεια σε μοντέλα ποντικών τόσο της νόσου του Crohn όσο και της ελκώδους κολίτιδας για πέντε ημέρες. Τα αποτελέσματα αποκάλυψαν ότι η θεραπεία με το Streptococcus mitis παρήγαγε αποτελέσματα σχεδόν παρόμοια με αυτά που παρατηρούνται με το κάπνισμα: η φλεγμονή μειώθηκε στα ποντίκια με ελκώδη κολίτιδα αλλά επιδεινώθηκε στα ποντίκια με νόσο του Crohn.
Πώς το S. mitis επηρεάζει την ανοσία
Η ανάλυση έδειξε ότι το S. mitis προκάλεσε την εμφάνιση κυττάρων Th1, τα οποία αποτελούν σημαντικό μέρος της ανοσολογικής απόκρισης του εντέρου απέναντι σε εισβολείς. Στη νόσο του Crohn, αυτό πιθανόν να επιδεινώνει την κατάσταση, καθώς η αρχική φλεγμονή προκαλείται στην πραγματικότητα από αυτά τα ίδια κύτταρα Th1. Αλλά στην κολίτιδα, τα κύτταρα Th1 μάχονται ενάντια σε μια αρχική ανοσολογική απόκριση Th2, και αυτό τελικά μειώνει τη φλεγμονή.
Καθώς το κάπνισμα ενέχει υψηρούς κινδύνους για καρκίνο, καρδιοπάθεια και πολλές άλλες ασθένειες, δεν αποτελεί βιώσιμη θεραπεία για την ελκώδη κολίτιδα. «Τα αποτελέσματά μας υποδεικνύουν ότι η μετεγκατάσταση βακτηρίων από το στόμα στο έντερο, ιδιαίτερα αυτών του γένους Streptococcus, και η επακόλουθη ανοσολογική απόκριση στο έντερο, είναι ο μηχανισμός μέσω του οποίου το κάπνισμα βοηθά στην προστασία από την ασθένεια», δηλώνει ο Ohno. «Λογικά, η άμεση θεραπεία με αυτό το είδος βακτηρίων ή η έμμεση θεραπεία με υδροκινόνη, θα μπορούσε άραγε να μιμηθεί τα ωφέλιμα αποτελέσματα του καπνίσματος αλλά να αποφύγει όλες τις αρνητικές συνέπειες.»