Εντονο στρες για μικρό χρονικό διάστημα βελτιώνει την απόδοση του εγκεφάλου

Kανείς δεν θέλει να δουλεύει περισσότερο από το κανονικό, ούτε υπό πίεση. Κι όμως ακόμα και το στρες μπορεί να κάνει καλό! Υπό προϋποθέσεις…

«Μπορεί πάντα να σκεφτόμαστε το στρες ως μια δυσάρεστη κατάσταση», λέει η Ντανιέλα Κάουφερ, αναπληρώτρια καθηγήτρια της ολιστικής βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνια, «ωστόσο κάποια ποσότητα στρες μπορεί να σας βοηθήσει να βελτιώσετε το βαθμό εγρήγορσής σας, τη συμπεριφορά και τις γνωστικές σας επιδόσεις».

Η νέα έρευνα υπό την Κάουφερ και την Ελίζαμπεθ Κέρμπι, μεταδιδακτορική υπότροφο στο Μπέρκλεϊ, αποκάλυψε πώς ακριβώς το οξύ στρες – με την προϋπόθεση να ασκείται για σύντομο χρονικό διάστημα – μπορεί να ετοιμάσει τον εγκέφαλο για να βελτιώσει την απόδοσή του.

Σε μελέτες που έγιναν σε αρουραίους ανακάλυψαν πως σημαντικά αλλά μικρής διάρκειας στρεσογόνα γεγονότα οδήγησαν σε πολλαπλασιασμό των βλαστικών κυττάρων του εγκεφάλου τους. Τα νέα αυτά νευρικά κύτταρα όταν ωρίμασαν δύο εβδομάδες αργότερα, προκάλεσαν βελτίωση της πνευματικής απόδοσης των αρουραίων.

«Νομίζω ότι τα διακοπτόμενα στρεσογόνα γεγονότα είναι αυτά που διατηρούν τον εγκέφαλο σε εγρήγορση και μας επιτρέπουν να αποδίδουμε καλύτερα όταν όλες μας οι αισθήσεις είναι σε κατάσταση συναγερμού», είπε. Η Κάουφερ και η Κέρμπι περιέγραψαν τα αποτελέσματα της μελέτης τους σε τεύχος του ηλεκτρονικού περιοδικού eLife.

Τα ευρήματα των ερευνητών ενισχύουν σε γενικές γραμμές την άποψη ότι οι στρεσογόνες ορμόνες βοηθούν ένα ζώο να προσαρμοστεί. Αν μη τι άλλο, όταν θυμάται κανείς το μέρος όπου κάτι αγχωτικό του συνέβη, τον βοηθά να χειριστεί ανάλογες μελλοντικές καταστάσεις στον ίδιο χώρο», λέει ο Μπρους ΜακΓιούεν, επικεφαλής Εργαστηρίου Νευροενδοκρινολογίας στο Πανεπιστήμιο Ροκφέλερ, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη.

Η Κάουφερ ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για το πώς τόσο το οξύ όσο και το χρόνιο άγχος μπορούν να επηρεάσουν την μνήμη. Και καθώς ο ιππόκαμπος του εγκεφάλου (μάζα εγκεφαλικού ιστού που βρίσκεται μέσα στον κροταφικό λοβό και λειτουργεί ως «αίθουσα αναμονής» των αναμνήσεων) είναι κρίσιμος για τη μνήμη,  η ίδια και οι συνεργάτες της επικεντρώθηκαν στις συνέπειες που έχει το άγχος στα νευρικά βλαστικά κύτταρα στον ιππόκαμπο του εγκεφάλου ενός ενήλικα αρουραίου.

Τα νευρικά βλαστικά κύτταρα είναι ένα είδος γενικών ή προγονικών εγκεφαλικών κυττάρων που ανάλογα με τα χημικά εναύσματα μπορούν να ωριμάσουν σε νευρώνες, αστροκύτταρα ή άλλα εγκεφαλικά κύτταρα. Η οδοντωτή έλικα του ιππόκαμπου είναι μόλις η μία από τις δύο περιοχές του εγκεφάλου που παράγουν νέα κύτταρα του εγκεφάλου σε ενήλικες και είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη σε γλυκοκορτικοειδείς στρεσογόνες ορμόνες.

Μεγάλο μέρος της έρευνας έδειξε πως το χρόνιο στρες αυξάνει τα επίπεδα των γλυκοκορτικοειδών στρεσογόνων ορμονών, οι οποίες καταστέλλουν την παραγωγή νέων νευρώνων στον ιππόκαμπο, αλλοιώνοντας τη μνήμη. Το γεγονός αυτό, έρχεται να προστεθεί στις υπόλοιπες επιπτώσεις που έχουν τα αυξημένα επίπεδα των ορμονών του στρες σε όλο το σώμα, όπως η αύξηση του κινδύνου της χρόνιας παχυσαρκίας, οι καρδιακές παθήσεις και η κατάθλιψη. Στον αντίποδα, λίγα πράγματα γνωρίζουμε για τις επιδράσεις που έχει το έντονο στρες και οι μελέτες έχουν οδηγήσει σε αντικρουόμενα συμπεράσματα.

Για να αποσαφηνίσει αυτή την σύγχυση η Κέρμπι υπέβαλε τους αρουραίους σε ό,τι γι’ αυτούς αποτελεί έντονο αλλά βραχύβιο στρες – τους ακινητοποίησε στα κλουβιά τους για λίγες ώρες. Το γεγονός αυτό οδήγησε την στρεσογόνο ορμόνη (κορτικοστερόνη) σε επίπεδα τόσο υψηλά όσο αυτά που είχε το χρόνιο στρες, αν και αυτό διήρκεσε μόλις για λίγες ώρες. Το άγχος διπλασίασε τον πολλαπλασιασμό των νέων κυττάρων στον ιππόκαμπο, ειδικά στη ραχιαία οδοντωτή έλικα.

Η Κέρμπι ανακάλυψε ότι οι αρουραίοι παρουσίασαν καλύτερες επιδόσεις στα τεστ μνήμης, δύο εβδομάδες μετά το αγχωτικό γεγονός, κάτι που δεν συνέβη δύο ημέρες μετά την εκδήλωσή του. Χρησιμοποιώντας ειδικές τεχνικές σήμανσης των κυττάρων, οι ερευνητές διαπίστωσαν πως τα νέα νευρικά κύτταρα που προκλήθηκαν από το οξύ στρες ήταν τα ίδια που ενεπλάκησαν δύο εβδομάδες αργότερα στην εκμάθηση νέων καθηκόντων από τους αρουραίους.

«Από άποψη επιβίωσης, ο πολλαπλασιασμός των νευρικών κυττάρων δεν θα βοηθήσει αμέσως μετά το αγχωτικό συμβάν, γιατί χρειάζεται χρόνος για να ωριμάσουν και να λειτουργήσουν ως νευρώνες. Αλλά στο φυσικό περιβάλλον, όπου το έντονο στρες μπορεί να συμβαίνει σε τακτική βάση, θα βοηθήσει τα ζώα να είναι πιο έτοιμα και πιο εναρμονισμένα με τη φύση και απέναντι σε ό,τι αποτελεί πραγματικά απειλή γι’ αυτά», λέει η Κάουφερ.

Ανακάλυψαν επίσης ότι ο πολλαπλασιασμός των νευρικών κυττάρων μετά από έντονο στρες προκλήθηκε από την απελευθέρωση μιας πρωτεΐνης, που ονομάζεται ινοβλαστικός αυξητικός παράγοντας 2 (FGF2), από αστροκύτταρα – κύτταρα του εγκεφάλου που παλαιότερα εθεωρούντο δευτερευούσης σημασίας, αλλά που τώρα διαπιστώθηκε ότι διαδραματίζουν πιο σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση των νευρώνων.

«Η συμμετοχή του ινοβλαστικού αυξητικού παράγοντα 2 είναι ενδιαφέρουσα γιατί η ανεπάρκειά του σχετίζεται με την κατάθλιψη στα ζώα, όπως ακριβώς συμβαίνει με τους ανθρώπους», είπε ο ΜακΓιούεν.

Η Κάουφερ σημείωσε πως η έκθεση σε έντονο στρες μπορεί κάποιες φορές να είναι επιβλαβής, οδηγώντας για παράδειγμα σε μετατραυματικές διαταραχές. Περαιτέρω έρευνα θα επιτρέψει να εντοπιστούν οι παράγοντες που καθορίζουν αν μια αντίδραση στο στρες είναι καλή ή κακή.

«Νομίζω ότι το τελικό μήνυμα είναι αισιόδοξο. Το στρες μπορεί να είναι κάτι που θα κάνει κάποιον να αισθανθεί καλύτερα, αλλά αυτό έχει να κάνει με το πόσο πολύ και για πόσο καιρό, αλλά και με το πώς κανείς το ερμηνεύει ή το εκλαμβάνει», κατέληξε.