Μια έξαρση φυματίωσης (TB), μιας νόσου των πνευμόνων που συχνά χαρακτηρίζεται από επίμονο βήχα, ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2024 στο Κάνσας Σίτι του Κάνσας και σε δύο γειτονικές κομητείες. Μέχρι τις αρχές Μαρτίου 2025, η έξαρση συνεχίζεται. Μέχρι στιγμής, 147 άτομα έχουν διαγνωστεί, με 67 να αναπτύσσουν συμπτώματα. Τα υπόλοιπα 80 κρούσματα ταξινομούνται ως λανθάνουσες λοιμώξεις, πράγμα που σημαίνει ότι τα άτομα φέρουν τα βακτήρια αλλά δεν εμφανίζουν συμπτώματα.

Η φυματίωση παραμένει η φονικότερη λοιμώδης νόσος παγκοσμίως, δεύτερη μόνο μετά την COVID-19 κατά τα τρία πρώτα χρόνια της πανδημίας.

Οι μικροβιολόγοι Karen Dobos και Marcela Henao-Tamayo από το Πανεπιστήμιο του Κολοράντο Στέιτ εξέφρασαν την άποψή τους για το γιατί αυτή η αρχαία ασθένεια φαίνεται να κάνει την επανεμφάνισή της.

Χρωματισμένη εικόνα από ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης των βακτηρίων Mycobacterium tuberculosis, που προκαλούν φυματίωση (TB).

 

Η Ιστορία της Φυματίωσης

Το Mycobacterium tuberculosis, ένα βακτήριο που μολύνει τους ανθρώπους εδώ και χιλιάδες χρόνια, προκαλεί τη νόσο της φυματίωσης στον άνθρωπο. Ενδείξεις φυματίωσης έχουν βρεθεί σε σκελετικά υπολείμματα 9.000 ετών από την Ανατολική Μεσόγειο.

Η ασθένεια καταγράφηκε για πρώτη φορά από τον Ιπποκράτη γύρω στο 410-400 π.Χ., ο οποίος την ονόμασε «φθίσις», που σημαίνει «μαρασμός», λόγω της σοβαρής απώλειας βάρους που προκαλεί. Με την πάροδο του χρόνου, η φυματίωση έγινε γνωστή ως «κατανάλωση» (consumption) για τον ίδιο λόγο. Αναφερόταν επίσης ως η «λευκή πανώλη» ή ο «λευκός θάνατος» λόγω της χλωμής, αναιμικής όψης των προσβεβλημένων – μια ασθένεια που ήταν συχνά θανατηφόρα αν έμενε χωρίς θεραπεία.

Χωρίς θεραπεία, περίπου οι μισοί από αυτούς με ενεργό φυματίωση πεθαίνουν από τη νόσο. Ωστόσο, η σύγχρονη ιατρική έχει βελτιώσει σημαντικά τα ποσοστά επιβίωσης, μειώνοντας το ποσοστό θνησιμότητας σε περίπου 12% με την κατάλληλη θεραπεία.

Μία από τις πιο παραστατικές φράσεις που περιγράφουν τη φυματίωση είναι το «κακό του βασιλιά» (the king’s evil). Αυτή είναι μια μορφή φυματίωσης που προκαλεί επίσης πρήξιμο στον λαιμό και δερματικές αλλοιώσεις, μια κατάσταση που ονομάζεται χοιράδωση (scrofula). Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, οι άνθρωποι πίστευαν ότι το άγγιγμα ενός βασιλιά μπορούσε να θεραπεύσει ένα άτομο από αυτή τη μορφή φυματίωσης μέσω θαυματουργής παρέμβασης.

Τέλος, η φυματίωση ονομαζόταν πιο δυσοίωνα ο «ληστής της νιότης» λόγω της ιστορικής της τάσης να προσβάλλει άτομα ηλικίας 15 έως 30 ετών.

Το 1865, ο Jean Antoine Villemin, στρατιωτικός ιατρός στο Παρίσι, απέδειξε ότι η φυματίωση μπορούσε να μεταδοθεί από μολυσμένα ζώα σε υγιή μέσω ενοφθαλμισμού. Πριν από αυτές τις μελέτες, η αιτία της φυματίωσης θεωρούνταν κυρίως ιδιοσυστασιακή, είτε λόγω εγγενούς προδιάθεσης είτε λόγω ανθυγιεινού ή ανήθικου τρόπου ζωής.

Ο μικροοργανισμός που προκαλεί τη φυματίωση ανακαλύφθηκε τελικά το 1882 από τον Γερμανό ιατρό Robert Koch. Ο Koch ανακοίνωσε τα ευρήματά του στις 24 Μαρτίου 1882, μια ημέρα που αναγνωρίζεται παγκοσμίως ως Παγκόσμια Ημέρα Φυματίωσης.

Δυναμική Μετάδοσης

Η φυματίωση μεταδίδεται με μικρά μολυσματικά σταγονίδια στον αέρα. Ένας ασθενής με φυματίωση μπορεί να εκπέμπει αυτά τα σταγονίδια με τον βήχα, το τραγούδι, και πιθανώς από την κανονική αναπνοή που συμβαίνει κατά τη διάρκεια του ύπνου ή της ανάπαυσης.

Μια μορφή φυματίωσης μπορεί να μεταδοθεί μέσω μη παστεριωμένων γαλακτοκομικών προϊόντων. Αν και σπάνιο, έχουν υπάρξει αναφορές μετάδοσης φυματίωσης μέσω οστικών μοσχευμάτων, στα οποία υγιές, δωρεάν οστικό υλικό χρησιμοποιείται για την αντικατάσταση κατεστραμμένων οστών.

Η προέλευση της έξαρσης της φυματίωσης στο Κάνσας παραμένει άγνωστη μέχρι τις αρχές Μαρτίου 2025. Η έξαρση έχει επηρεάσει δυσανάλογα όσους ανήκουν σε κοινότητες χαμηλού εισοδήματος, και δύο άτομα έχουν πεθάνει από αυτήν.

Σημαντικό είναι ότι ένας ασθενής με μη θεραπευμένη φυματίωση μπορεί να μολύνει 10 έως 15 άλλους.

Επίπτωση της Πανδημίας στα Ποσοστά Φυματίωσης

Η πανδημία COVID-19 έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην επανεμφάνιση της φυματίωσης. Τα κρούσματα αυξήθηκαν παγκοσμίως κατά 4,6% από το 2020 έως το 2023, αντιστρέφοντας δεκαετίες σταθερής μείωσης της νόσου. Μόνο στις ΗΠΑ, τα κρούσματα φυματίωσης αυξήθηκαν κατά περισσότερο από 15% από το 2022 έως το 2023.

Κατά τη διάρκεια των υποχρεωτικών lockdown, οι άνθρωποι είχαν λιγότερη δυνατότητα πρόσβασης σε κέντρα υγειονομικής περίθαλψης για έγκαιρη διάγνωση της φυματίωσης ή για τη λήψη συνταγών για θεραπεία, ίσως λόγω του φόβου μετάδοσης COVID-19 κατά την επίσκεψη σε ιατρική μονάδα. Οι διακοπές στη φροντίδα που σχετίζονται με την COVID-19 οδήγησαν σε σχεδόν 700.000 επιπλέον θανάτους από φυματίωση.

Η πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη μπορεί να μην είναι ο μόνος παράγοντας πίσω από αυτή την αύξηση. Οι ελλείψεις ιατρικών προμηθειών και οι καθυστερήσεις στις αποστολές μπορεί επίσης να έπαιξαν ρόλο. Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ αντιμετώπισαν ελλείψεις ενός από τα κύρια φάρμακα κατά της φυματίωσης μεταξύ 2021 και 2023.

Εξέλιξη της Θεραπείας και Προκλήσεις

Η πολυφαρμακευτική θεραπεία είναι σήμερα ο μόνος τρόπος για τη θεραπεία της φυματίωσης και την ανάσχεση της εξάπλωσής της.

Πριν από τα τέλη της δεκαετίας του 1930, όταν αναπτύχθηκε το πρώτο αντιβιοτικό για τη θεραπεία της φυματίωσης, οι θεραπείες περιλάμβαναν την αφαίμαξη και την κατανάλωση μουρουνέλαιου. Η πιο δημοφιλής θεραπεία περιλάμβανε απομονωμένα σανατόρια σε περιοχές μεγάλου υψομέτρου, όπως τα Adirondacks και τα Βραχώδη Όρη, όπου ο κρύος, ξηρός αέρας πιστευόταν ότι αποτελούσε θεραπεία. Μελετητές της εποχής πρότειναν ότι η δυνατότητα θεραπείας οφειλόταν στο ότι αυτά τα περιβάλλοντα ήταν πιο αναζωογονητικά για το σώμα και παρείχαν πιο ξεκούραστο ύπνο. Δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποστηρίζουν αυτές τις πεποιθήσεις.

Η στρεπτομυκίνη ήταν η πρώτη αντιβιοτική θεραπεία που έγινε διαθέσιμη για τη φυματίωση τη δεκαετία του 1940. Ωστόσο, ο μικροοργανισμός γρήγορα ανέπτυξε ανθεκτικότητα στα φάρμακα. Ένα δεύτερο αντιβιοτικό, η ισονιαζίδη, αναπτύχθηκε ως θεραπεία πρώτης γραμμής κατά της φυματίωσης τη δεκαετία του 1950. Και πάλι, ο μικροοργανισμός έγινε ανθεκτικός.

Συνδυασμοί δύο και τεσσάρων φαρμάκων χρησιμοποιούνται πλέον για τη θεραπεία τόσο των λανθανουσών λοιμώξεων όσο και της ενεργού νόσου. Η θεραπεία της ενεργού φυματίωσης απαιτεί τουλάχιστον έξι μήνες αδιάλειπτης θεραπείας. Οι διακοπές στη θεραπεία οδηγούν σε περαιτέρω εξάπλωση της φυματίωσης και στην εμφάνιση πολυανθεκτικής φυματίωσης (MDR-TB), η οποία απαιτεί επιπλέον φάρμακα και περισσότερους από εννέα μήνες θεραπείας.

Όλα τα φάρμακα για τη φυματίωση είναι τοξικά· η ποιότητα ζωής των ασθενών με φυματίωση επιδεινώνεται κατά τη διάρκεια της θεραπείας και παραμένει έτσι καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Η εύρεση κρουσμάτων και η έγκαιρη θεραπεία της φυματίωσης, πριν ξεκινήσουν τα συμπτώματα, είναι σημαντική διότι όχι μόνο μειώνει την εξάπλωση της νόσου αλλά και μειώνει σημαντικά την τοξικότητα των φαρμάκων.

Ευαισθητοποίηση του Κοινού και Πρόληψη

Οι άνθρωποι πρέπει να γνωρίζουν ότι η φυματίωση εξακολουθεί να αποτελεί πρόβλημα δημόσιας υγείας σε όλο τον κόσμο. Η εκπαίδευση σχετικά με τη μετάδοση, τη θεραπεία και την ανάγκη για ενεργό δράση για την εξάλειψη της φυματίωσης είναι η καλύτερη άμυνα.

Ένας από τους λόγους για τους οποίους η εκπαίδευση και η ευαισθητοποίηση σχετικά με τη φυματίωση είναι τόσο σημαντικές είναι ότι ένα άτομο με λανθάνουσα φυματίωση μπορεί να φιλοξενεί εν αγνοία του τον μικροοργανισμό για χρόνια. Ελλείψει συμπτωμάτων, αυτά τα άτομα είναι απίθανο να αναζητήσουν περίθαλψη και δεν θα διαγνωστούν και δεν θα λάβουν θεραπεία, εκτός εάν εντοπιστούν ως μέρος μιας έξαρσης, όπως συνέβη για περισσότερους από τους μισούς ασθενείς στο Κάνσας.