Κύστεις Ωοθηκών: Τύποι, Συμπτώματα, Αίτια & Θεραπείες (Πλήρης Οδηγός)

Αυτοί οι σάκοι γεμάτοι υγρό αναπτύσσονται μέσα ή πάνω στις ωοθήκες, τα μικρά όργανα που βρίσκονται σε κάθε πλευρά της μήτρας, τα οποία παράγουν τις ορμόνες οιστρογόνα και προγεστερόνη και απελευθερώνουν ωάρια κάθε μήνα ως μέρος του εμμηνορροϊκού κύκλου.

Οι περισσότερες κύστεις ωοθηκών σχηματίζονται ως αποτέλεσμα του φυσιολογικού εμμηνορροϊκού κύκλου και δεν προκαλούν προβλήματα. Ωστόσο, δεν είναι όλες οι κύστεις ωοθηκών ίδιες. Ενώ ορισμένες είναι αβλαβείς και ανώδυνες, άλλες είναι εξαιρετικά επώδυνες και μπορεί ακόμη και να είναι καρκινικές. Ο τύπος της κύστης και οι σχετικές επιπλοκές καθορίζουν τα συμπτώματα ενός ατόμου και την πορεία της θεραπείας του.

Τι είναι οι κύστεις ωοθηκών;

«Μια κύστη ωοθήκης είναι ένας σάκος γεμάτος υγρό που σχηματίζεται πάνω ή μέσα στην ωοθήκη», δήλωσε ο Adam Taylor, καθηγητής ανατομίας στο Πανεπιστήμιο Lancaster στο Ηνωμένο Βασίλειο, στο Live Science μέσω email. «Είναι συχνά μεγάλες, και σε πολλές περιπτώσεις παρόμοιου μεγέθους με την ίδια την ωοθήκη». Μια ωοθήκη έχει μέγεθος περίπου 3 επί 2 επί 1 εκατοστά, είπε ο Taylor, ενώ οι περισσότερες κύστεις ωοθηκών έχουν συχνά διάμετρο μεταξύ 1 και 3 εκατοστών.

Οι κύστεις ωοθηκών μπορούν να χωριστούν σε δύο μεγάλους τύπους: λειτουργικές και παθολογικές. Οι λειτουργικές κύστεις ωοθηκών, που ονομάζονται επίσης «απλές κύστεις», είναι οι πιο συχνές, καθώς μπορούν να σχηματιστούν ως φυσιολογικό μέρος του εμμηνορροϊκού κύκλου. Ονομάζονται «λειτουργικές» επειδή συνήθως προκύπτουν από την αναμενόμενη λειτουργία των ωοθηκών και δεν είναι καρκινικές ή συνδεδεμένες με κάποια άλλη ασθένεια. Μπορεί, ωστόσο, να προκαλέσουν αισθητά συμπτώματα, ειδικά αν είναι μεγάλες.

Υπάρχουν δύο είδη λειτουργικών κύστεων, οι ωοθυλακικές κύστεις και οι κύστεις ωχρού σωματίου, που ονομάζονται έτσι ανάλογα με τον ιστό μέσα στον οποίο σχηματίζονται.

Σε σύγκριση με τις λειτουργικές κύστεις, άλλες μορφές κύστεων ωοθηκών είναι λιγότερο συχνές. Αυτές δεν σχετίζονται με τον εμμηνορροϊκό κύκλο και είναι γνωστές ως παθολογικές κύστεις ή σύνθετες κύστεις. Συνήθως αναπτύσσονται λόγω μη φυσιολογικής κυτταρικής ανάπτυξης που μπορεί να πυροδοτηθεί από διάφορους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων ορμονικών διαταραχών, πυελικών λοιμώξεων ή παθήσεων όπως η ενδομητρίωση.

(Σε ορισμένες περιπτώσεις, ορμονικές διαταραχές μπορούν επίσης να συμβάλουν στον σχηματισμό λειτουργικών κύστεων ωοθηκών, καθώς μπορούν να επηρεάσουν την ωορρηξία.)

Οι παθολογικές κύστεις είναι ως επί το πλείστον καλοήθεις (μη καρκινικές). Περιλαμβάνουν τις δερμοειδείς κύστεις, τα κυσταδενώματα, τα ενδομητριώματα και τις μικρές κύστεις που σχετίζονται με την ορμονική πάθηση Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών (ΣΠΩ – PCOS).

Ωστόσο, ένα μικρό ποσοστό παθολογικών κύστεων — λιγότερο από 1% — είναι κακοήθεις ή καρκινικές. Αυτές οι καρκινικές κύστεις ωοθηκών είναι μάζες καρκινικών κυττάρων και είναι πιο συχνές μετά την εμμηνόπαυση.

Γιατί σχηματίζονται οι κύστεις ωοθηκών και ποιος κινδυνεύει να τις αποκτήσει;

Οι λειτουργικές κύστεις ωοθηκών είναι συχνές και θεωρούνται φυσιολογικό μέρος του εμμηνορροϊκού κύκλου, και γι’ αυτό, «περίπου 1 στις 10 γυναίκες θα έχει μια κύστη ωοθήκης κάποια στιγμή στη ζωή της», είπε ο Taylor. «Το να έχεις πάθει μία, σε καθιστά πιο πιθανό να πάθεις κι άλλη».

Οι λειτουργικές κύστεις μπορούν να σχηματιστούν είτε από ωοθυλάκια είτε από το ωχρό σωμάτιο. Για να κατανοήσουμε πώς και πότε σχηματίζονται αυτές οι κύστεις, ας εξετάσουμε πρώτα τις φάσεις του εμμηνορροϊκού κύκλου:

Κάθε ωοθήκη περιέχει ωοθυλάκια — μικροσκοπικούς σάκους που περιέχουν ανώριμα ωάρια (ωοκύτταρα). Στην αρχή κάθε εμμηνορροϊκού κύκλου, πολλά από αυτά τα ωοθυλάκια αρχίζουν να ωριμάζουν και να μεγαλώνουν. Ένα από τα ώριμα ωοθυλάκια τελικά σπάει και απελευθερώνει ένα ωάριο, κατά την ωορρηξία. Μετά την απελευθέρωση του ωαρίου, το άδειο ωοθυλάκιο γίνεται μια προσωρινή, ορμονοπαραγωγός δομή που ονομάζεται ωχρό σωμάτιο (corpus luteum).

Εάν το ωάριο δεν γονιμοποιηθεί, αρχίζει η έμμηνος ρύση. Το ωχρό σωμάτιο στη συνέχεια διασπάται και σταματά να παράγει ορμόνες, και τα επίπεδα οιστρογόνων και προγεστερόνης πέφτουν, προκαλώντας την αποβολή του ενδομητρίου (επένδυση της μήτρας).

• Οι ωοθυλακικές κύστεις εμφανίζονται όταν ένα ώριμο ωοθυλάκιο δεν σπάει για να απελευθερώσει ένα ωάριο και αντ’ αυτού μεγαλώνει σε μια κύστη γεμάτη υγρό.

• Οι κύστεις ωχρού σωματίου σχηματίζονται όταν το ωχρό σωμάτιο δεν συρρικνώνεται όπως θα έπρεπε στο τέλος του εμμηνορροϊκού κύκλου, αλλά αντ’ αυτού επανασφραγίζεται και γεμίζει με υγρό.

Αυτές οι λειτουργικές κύστεις ωοθηκών τείνουν να εξαφανίζονται μόνες τους σε λίγες εβδομάδες και συνήθως δεν προκαλούν συμπτώματα. Συνήθως μεγαλώνουν μέχρι περίπου 3 εκατοστά, αν και οι κύστεις ωχρού σωματίου μπορεί, περιστασιακά, να φτάσουν σε πλάτος έως και 10,2 εκατοστά.

«Καθώς αυτές οι κύστεις σχηματίζονται ως μέρος του εμμηνορροϊκού κύκλου, παρατηρούνται συχνότερα σε γυναίκες που βρίσκονται μεταξύ της εφηβείας και της εμμηνόπαυσης», είπε ο Taylor. «Αυτές οι λειτουργικές κύστεις είναι τυπικά καλοήθεις και θα υποχωρήσουν από μόνες τους».

Οι παθολογικές κύστεις τείνουν να είναι μεγαλύτερες από τις λειτουργικές. Περιλαμβάνουν:

• Δερμοειδείς κύστεις ωοθηκών, γνωστές και ως τερατώματα, που είναι καλοήθεις όγκοι που συχνά σχηματίζονται πριν από τη γέννηση και μπορεί να περιέχουν ιστό, όπως μαλλιά, δέρμα, δόντια ή λίπος. Οι δερμοειδείς κύστεις σχηματίζονται όταν γεννητικά κύτταρα — βλαστοκύτταρα που υποτίθεται ότι γίνονται ωάρια — “αποκλίνουν” και αρχίζουν να αναπτύσσονται σε άλλους τύπους ιστών.

• Κυσταδενώματα, τα οποία είναι κύστεις που αναπτύσσονται από τον ωοθηκικό ιστό και γεμίζουν με υδατώδες ή βλεννώδες υγρό. Τα κυσταδενώματα μπορεί μερικές φορές να φτάσουν κατά μέσο όρο σε διάμετρο περίπου 10 εκατοστά, αλλά ορισμένα έχουν βρεθεί να είναι έως και 30 εκατοστά.

• Παθήσεις όπως η ενδομητρίωση, η οποία συμβαίνει όταν ιστός παρόμοιος με την επένδυση της μήτρας αναπτύσσεται έξω από τη μήτρα, μπορεί να οδηγήσουν στον σχηματισμό κύστεων που ονομάζονται ενδομητριώματα. Αυτά σχηματίζονται όταν ιστός παρόμοιος με το ενδομήτριο αναπτύσσεται στις ωοθήκες. Συχνά ονομάζονται «σοκολατοειδείς κύστεις», λόγω του γεγονότος ότι περιέχουν παχύ, παλιό αίμα, και μπορούν να προκαλέσουν επώδυνες περιόδους, πυελικό πόνο, πόνο κατά τη σεξουαλική επαφή και προβλήματα γονιμότητας. Περίπου το 10% των ατόμων που έχουν έμμηνο ρύση πάσχουν από ενδομητρίωση, και εκτιμάται ότι 17% έως 44% των ατόμων με ενδομητρίωση μπορεί να αναπτύξουν ενδομητρίωμα.

• Μια άλλη πάθηση, το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών (ΣΠΩ – PCOS), προκαλείται από υψηλά επίπεδα ανδρογόνων (ανδρικών ορμονών) και μπορεί να οδηγήσει στον σχηματισμό πολλών μικροσκοπικών κύστεων που μετρούν μόνο λίγα χιλιοστά σε διάμετρο. Αυτές σχηματίζονται γύρω από την άκρη της ωοθήκης ως αποτέλεσμα υπανάπτυκτων ωοθυλακίων που δεν ωριμάζουν αρκετά για να απελευθερώσουν ένα ωάριο. Περίπου 6% έως 13% των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας εκτιμάται ότι έχουν ΣΠΩ.

Σημαντικό, ωστόσο, είναι ότι δεν έχουν όλα τα άτομα με ΣΠΩ κύστεις στις ωοθήκες τους, και η παρουσία κύστεων δεν σημαίνει απαραίτητα ότι έχετε την πάθηση.

Ποια είναι τα κοινά συμπτώματα των κύστεων ωοθηκών;

Οι κύστεις ωοθηκών συχνά δεν προκαλούν καθόλου συμπτώματα· πολλοί άνθρωποι τις έχουν χωρίς να το γνωρίζουν. Όταν εμφανίζονται συμπτώματα, μπορεί να ποικίλλουν σε σοβαρότητα, ανάλογα με τον τύπο και το μέγεθος της κύστης, καθώς και αν η κύστη έχει υποστεί ρήξη ή προκαλεί συστροφή της ωοθήκης.

«Κάθε γυναίκα θα παρουσιάσει διαφορετικά συμπτώματα», είπε ο Taylor. Το πιο κοινό σύμπτωμα είναι ο πυελικός πόνος, που συχνά προκαλείται από την επίδραση στην αιμάτωση της ωοθήκης ή από τη διάταση του περιτοναίου, το οποίο είναι ένα προστατευτικό στρώμα που βρίσκεται πάνω από τη μήτρα και τις ωοθήκες.

Άλλα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν φούσκωμα ή αίσθημα πληρότητας, πόνο κατά τη σεξουαλική επαφή, βαρύτερες ή ελαφρύτερες περιόδους, ασυνήθιστη κολπική αιμορραγία και την ανάγκη για συχνότερη ούρηση. Αιφνίδιος, έντονος πυελικός πόνος, πυρετός ή έμετος μπορεί να σημαίνουν ότι μια κύστη έχει υποστεί ρήξη ή συστροφή, καταστάσεις που απαιτούν επείγουσα ιατρική φροντίδα.

Οι γιατροί χρησιμοποιούν διάφορες τεχνικές για να διαπιστώσουν εάν υπάρχει κύστη ωοθήκης, ξεκινώντας συνήθως με μια γυναικολογική/πυελική εξέταση για να ελέγξουν για οίδημα ή ευαισθησία στην περιοχή των ωοθηκών. Μια πυελική εξέταση είναι μια φυσική εξέταση των αναπαραγωγικών οργάνων της πυέλου.

Οι πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης μπορεί στη συνέχεια να πραγματοποιήσουν ένα υπερηχογράφημα, το οποίο χρησιμοποιεί ηχητικά κύματα, για να ανιχνεύσουν το μέγεθος και το σχήμα της κύστης. Αυτό τους βοηθά να καθορίσουν εάν η κύστη είναι λειτουργική ή παθολογική, και εάν η κύστη είναι γεμάτη υγρό, συμπαγής ή «μικτή». Οι γιατροί μπορεί επίσης να κάνουν εξέταση αίματος για να ελέγξουν για καρκινικούς δείκτες (δείκτες καρκίνου ωοθηκών), καθώς και για να μετρήσουν τα επίπεδα ορμονών.

Τι προκαλεί τη ρήξη των κύστεων και είναι επικίνδυνο;

Μερικές φορές οι κύστεις ωοθηκών μπορεί να υποστούν ρήξη, δηλαδή να ανοίξουν και να διαχυθεί το περιεχόμενό τους στην πυελική κοιλότητα. Αυτό μπορεί να συμβεί εάν μια κύστη είναι ιδιαίτερα μεγάλη ή ως αποτέλεσμα σωματικής δραστηριότητας, όπως η σεξουαλική επαφή ή η άσκηση, που με κάποιο τρόπο «σπάει» την κύστη.

«Υπάρχουν πολλά φυσικά πράγματα που μπορούν να προκαλέσουν αύξηση της πυελικής ή κοιλιακής πίεσης, τα οποία μπορούν επίσης να προκαλέσουν ρήξη κύστεων — άσκηση, άρση βαρών, σεξουαλική επαφή ή σωματικό τραύμα», είπε ο Taylor. Υποκείμενες παθήσεις που επηρεάζουν τις ωοθήκες, όπως το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο ρήξης κύστης, πρόσθεσε.

Μια ρήξη μπορεί να μην προκαλέσει συμπτώματα και να υποχωρήσει από μόνη της, ή εάν προκαλέσει δυσφορία, μπορεί να αντιμετωπιστεί με μη συνταγογραφούμενα παυσίπονα. Ωστόσο, η ρήξη κύστης μπορεί επίσης να είναι πολύ επώδυνη και να προκαλέσει διάφορα συμπτώματα, όπως φούσκωμα, κολπική αιμορραγία, ναυτία ή έμετο. Εάν μια κύστη που έχει υποστεί ρήξη αιμορραγεί σημαντικά, αυτό μπορεί να προκαλέσει ζάλη ή λιποθυμία και θα απαιτούσε άμεση ιατρική παρέμβαση.

«Όταν μια κύστη που έχει υποστεί ρήξη βρίσκεται κοντά σε αιμοφόρο αγγείο, μπορεί να προκαλέσει σημαντική αιμορραγία, η οποία μπορεί να είναι απειλητική για τη ζωή και να απαιτήσει χειρουργική επέμβαση», είπε ο Taylor. «Όταν ο πυελικός πόνος είναι σε επίπεδο που παρατείνεται ή είναι δυσάρεστος, θα πρέπει να ελεγχθεί για να διασφαλιστεί ότι δεν συμβαίνει κάτι απειλητικό για τη ζωή μέσα ή γύρω από την ωοθήκη».

Εάν μια κύστη ωοθήκης είναι ιδιαίτερα μεγάλη ή βαριά, μπορεί να οδηγήσει σε συστροφή ωοθήκης (ovarian torsion), κατά την οποία η ωοθήκη περιστρέφεται γύρω από τους δικούς της συνδέσμους, διακόπτοντας έτσι την αιμάτωσή της. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε εξαιρετικά έντονο πόνο, ναυτία και έμετο, και απαιτείται χειρουργική επέμβαση για να αποφευχθεί η νέκρωση της ωοθήκης και να προληφθούν περαιτέρω επιπλοκές, όπως λοιμώξεις της κοιλιάς.

Ποιες είναι οι θεραπείες για τις κύστεις ωοθηκών;

Η θεραπεία για τις κύστεις ωοθηκών εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένου του τύπου της κύστης, του μεγέθους της και τυχόν συμπτωμάτων που μπορεί να προκαλεί.

Οι μικρές λειτουργικές κύστεις συχνά εξαφανίζονται μόνες τους και δεν απαιτούν καμία ιατρική θεραπεία. Παρόλα αυτά, μπορούν να παρακολουθούνται τακτικά για να βεβαιωθεί ότι δεν μεγαλώνουν.