Καλοκαιρινός συναγερμός: Ο καπνός από τις πυρκαγιές ίσως είναι ακόμα πιο τοξικός από το αναμενόμενο

Πνευμονολογία

Ιούν 19, 2025

Περισσότερες από 200 δασικές πυρκαγιές μαίνονται στον δυτικό και κεντρικό Καναδά, οι μισές εκ των οποίων είναι εκτός ελέγχου, καθώς οι ομάδες κατάσβεσης δυσκολεύονται να έχουν πρόσβαση. Περίπου 27.000 άνθρωποι έχουν ήδη αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Ωστόσο, δεν επηρεάζονται μόνο οι τοπικές κοινότητες· ο καπνός έχει ταξιδέψει χιλιάδες χιλιόμετρα, επηρεάζοντας την ποιότητα του αέρα σε πολλές περιοχές των ΗΠΑ και φτάνοντας ακόμα και στην Ευρώπη.
Με την κλιματική αλλαγή, οι βόρειες περιοχές του Καναδά θερμαίνονται και ξηραίνονται, με αποτέλεσμα οι πυρκαγιές να γίνονται πιο εκτεταμένες και έντονες. Το 2024, η έκταση που έχει ήδη καεί είναι η δεύτερη μεγαλύτερη στην ιστορία του Καναδά για αυτή την εποχή, μετά την καταστροφική χρονιά του 2023. Τότε, οι πυρκαγιές απελευθέρωσαν τριπλάσιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα απ’ ό,τι οι συνολικές εκπομπές ορυκτών καυσίμων της χώρας.
«Η ανησυχία μας δεν περιορίζεται πλέον μόνο στις εκπομπές άνθρακα», δήλωσε ο περιβαλλοντολόγος Μάικ Γουάντινγκτον από το Πανεπιστήμιο McMaster. «Όλο και περισσότερο μας απασχολεί και ο ίδιος ο καπνός.»
Η τοξικότητα του καπνού από τις πυρκαγιές στον Καναδά είναι ανησυχητική, καθώς πολλές από τις περιοχές που καίγονται έχουν ιστορικό μεταλλευτικής δραστηριότητας. Πριν τεθούν σε εφαρμογή αυστηρότεροι κανονισμοί, τα εδάφη και τα νερά είχαν επιβαρυνθεί με βαρέα μέταλλα, όπως μόλυβδος και υδράργυρος. Τώρα, αυτές οι τοξικές ουσίες αναμοχλεύονται και απελευθερώνονται ξανά μέσω του καπνού, επιβαρύνοντας ακόμα περισσότερο την ατμόσφαιρα.
Στην πόλη Flin Flon της Μανιτόμπα, περιοχή γνωστή για υψηλά επίπεδα τοξικών μετάλλων λόγω μεταλλείων, οι 5.000 κάτοικοι έχουν εκκενώσει, καθώς πλησιάζει φωτιά. Ωστόσο, δεν είναι απαραίτητο να καεί απευθείας μια μεταλλευτική εγκατάσταση για να απελευθερωθούν οι ρύποι της. Για παράδειγμα, στην πόλη Γέλοουναϊφ, πρώην μεταλλεία χρυσού είχαν ρυπάνει την περιοχή με αρσενικό σε ακτίνα 30 χιλιομέτρων.
Μελέτη των Γουάντινγκτον και ΜακΚάρτερ εκτίμησε ότι από το 1972 έως το 2023, πυρκαγιές γύρω από τη Γέλοουναϊφ απελευθέρωσαν περίπου 380 τόνους αρσενικού στην ατμόσφαιρα. Το αρσενικό θεωρείται καρκινογόνο και συνδέεται με καρδιοπάθειες, διαβήτη και αναπτυξιακές διαταραχές.
Ο καπνός από τις πυρκαγιές περιέχει και μικροσωματίδια PM2.5 — τόσο μικρά που διεισδύουν βαθιά στους πνεύμονες και επιδεινώνουν παθήσεις όπως άσθμα ή προκαλούν καρδιακά επεισόδια. Μελέτη στην Καλιφόρνια έδειξε ότι τέτοια σωματίδια ευθύνονται για πάνω από 50.000 πρόωρους θανάτους την περίοδο 2008–2018.
Ειδικά τα τύρφης, δηλαδή υγρά οικοσυστήματα όπου το φυτικό υλικό αποσυντίθεται αργά και συσσωρεύεται σε στρώσεις, λειτουργούν σαν «αποθήκες» βαρέων μετάλλων. Όταν οι τύρφες ξεραίνονται λόγω της κλιματικής αλλαγής, γίνονται ιδιαίτερα ευάλωτες στη φωτιά. Οι πυρκαγιές σε τέτοιες περιοχές δεν καίνε μόνο την επιφάνεια, αλλά σιγοκαίνε στο υπέδαφος για μήνες, απελευθερώνοντας αργά και σταθερά τοξικά σωματίδια — οι επιστήμονες τις αποκαλούν «ζόμπι φωτιές».
Επιπλέον, όσο ο καπνός ταξιδεύει νότια, μετασχηματίζεται χημικά. Η επαφή του με το φως του ήλιου δημιουργεί όζον, που εντείνει τα αναπνευστικά προβλήματα.
«Έξι ώρες μετά την έναρξη μιας φωτιάς, αρχίζει να δημιουργείται όζον στον καπνό, κάτι που επιβαρύνει ακόμα περισσότερο την υγεία», εξηγεί η ατμοσφαιρική χημικός Ρεμπέκα Χόρνμπρουκ από το Εθνικό Κέντρο Ατμοσφαιρικών Ερευνών των ΗΠΑ.
Ένα επιπλέον στοιχείο που προκαλεί ανησυχία είναι το γεγονός ότι πάνω από το 40% των εκκενώσεων λόγω πυρκαγιών στον Καναδά αφορούν κοινότητες Ιθαγενών. Αυτό είναι ειρωνικό, αν σκεφτεί κανείς ότι οι Πρώτοι Λαοί κατέχουν παραδοσιακές γνώσεις για ελεγχόμενες καύσεις, οι οποίες μειώνουν τον κίνδυνο ανεξέλεγκτων πυρκαγιών — μια πρακτική που μόνο πρόσφατα έχει αρχίσει να αναγνωρίζεται ξανά στον Καναδά.
Συνοψίζοντας, ο καπνός από τις πυρκαγιές στον Καναδά δεν είναι απλώς ενοχλητικός ή βλαβερός για την αναπνοή: ενδέχεται να μεταφέρει βαρέα μέταλλα και τοξίνες από δεκαετίες βιομηχανικής ρύπανσης, επηρεάζοντας την υγεία χιλιάδων ανθρώπων σε όλο το βόρειο ημισφαίριο.
«Το σενάριο είναι τρομακτικό», λέει ο Γουάντινγκτον. «Είναι πραγματικά ανησυχητικό.»