‘Η Μεγάλη Πανδημία’ θα μπορούσε να είναι χειρότερη από τον COVID-19: Τι μας διδάσκει ο επιδημιολόγος Μάικλ Όστερχολμ
Η πανδημία COVID-19 έχει αλλάξει τη ζωή όπως την γνωρίζαμε και έχει στοιχίσει τη ζωή σε εκατομμύρια ανθρώπους. Παρόλα αυτά, η επόμενη πανδημία θα μπορούσε να είναι ακόμη πιο σφοδρή. Ένα νέο βιβλίο, με τίτλο “Η Μεγάλη Πανδημία: Πώς Πρέπει να Προετοιμαστούμε για Μελλοντικές Θανατηφόρες Πανδημίες” (Little Brown Spark, 2025), περιγράφει ένα θεωρητικό αλλά και πιθανό σενάριο, στο οποίο ένας νέος και πιο θανατηφόρος κορωνοϊός εμφανίζεται και εξαπλώνεται ταχύτατα παγκοσμίως, παρά τις καλύτερες προσπάθειες των δημόσιων υγειονομικών αρχών να τον σταματήσουν.
Στο κείμενο, ο Μάικλ Όστερχολμ, ιδρυτής του Κέντρου Έρευνας και Πολιτικής Λοιμωδών Νοσημάτων (CIDRAP) στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα και βραβευμένος συγγραφέας, συζητά με τον Μάρκ Όλσοκερ τα διδάγματα που πρέπει να αποκομίσουμε από παλαιότερες πανδημίες προκειμένου να μετριάσουμε τις ζημιές που θα μπορούσε να επιφέρει ένα “SARS-3” στον παγκόσμιο πληθυσμό. Ακολουθεί απόσπασμα από το βιβλίο.
Ακόμη και αν έχετε την τύχη να μην μολυνθείτε από τον αερομεταφερόμενο ιό, πιθανότατα κάποιος που γνωρίζετε και σας νοιάζει θα μολυνθεί. Αλλά ακόμα και πέρα από αυτό, μια πανδημία θα επηρεάσει τόσο σοβαρά την παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού, που τόσο τα καθημερινά όσο και τα διαρκή αγαθά, το φαγητό, τα φάρμακα και τα βασικά του καθημερινού βίου θα είναι σε έλλειψη ή δεν θα είναι διαθέσιμα. Θα υπάρξουν σημαντικές ελλείψεις σε όλες τις χώρες σε μια ευρεία γκάμα εμπορευμάτων, που δεν αφορά μόνο το φαγητό, αλλά και το σαπούνι, το χαρτί, τους λαμπτήρες και τη βενζίνη, καθώς και ανταλλακτικά για αυτοκίνητα, αεροπλάνα, τρένα, στρατιωτικό εξοπλισμό, αντλίες νερού και εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Ακόμα και φέρετρα για να θάψουν τους νεκρούς θα είναι στα λίγα. Με τον COVID, είδαμε πόσο συνδεδεμένες είναι οι οικονομίες του κόσμου.
Το μήνυμα εδώ: Όταν πρόκειται για την καταπολέμηση μικροβίων, το “Αμερική Πρώτα” έχει τα όριά του. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι περισσότερες από τις κρίσιμες, και σε πολλές περιπτώσεις σωτήριες γενικότερες φαρμακευτικές αγωγές προέρχονται από την Κίνα και την Ινδία, και οι δύο χώρες θα ήταν πρωταρχικοί στόχοι για τη διάδοση ιών, με αποτέλεσμα την αναστολή των εργοστασίων παραγωγής. Εδώ και χρόνια προτείνουμε την επαναφορά αυτής της μορφής φαρμακευτικής παραγωγής στις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες χώρες στις οποίες μπορούμε να βασιστούμε, ως ζήτημα εθνικής ασφάλειας. Αλλά αυτό θα προϋπέθετε μια μορφή κρατικής επιδότησης, δεδομένου ότι το περιθώριο κέρδους για τις περισσότερες γενικές αγωγές είναι εξαιρετικά μικρό. Αυτό σημαίνει ότι καθώς έχει γίνει συγχώνευση στην Κίνα και την Ινδία, έχει δημιουργηθεί μια σοβαρή ευπάθεια για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Δυτικό κόσμο.
Σε αντίθεση με πολλούς τομείς σήμερα, η ηθική παραμένει ένα ζωτικό και αναπόσπαστο στοιχείο της ιατρικής και της δημόσιας υγείας, και έτσι υπάρχει εύλογος λόγος να αντιμετωπίζουμε τον υπόλοιπο κόσμο με την ίδια συμπόνια και ενσυναίσθηση που νιώθουμε για τους δικούς μας ανθρώπους. “Η Μεγάλη Πανδημία”, 2025
Η αλήθεια ότι κανείς δεν είναι απόλυτα ασφαλής μέχρι όλοι να είναι ασφαλείς είναι αλήθεια γιατί είναι αληθινή. Στα λόγια του αειμνήστου βραβευμένου με Νόμπελ Δρ. Γιόσουα Λέντερμπεργκ, τον οποίο επικαλεστήκαμε στην αρχή του Κεφαλαίου Ένα, “Τα βακτήρια και οι ιοί δεν γνωρίζουν εθνικές κυριαρχίες… Όσο ευτελείς και αν είναι τα κίνητρά μας, δεν μπορούμε πλέον να είμαστε αδιάφοροι στη δυστυχία των άλλων. Ο μικροβιακός παράγοντας που κατέβασε ένα παιδί σε μια μακρινή ήπειρο χθες μπορεί να φτάσει και στο δικό σας σήμερα και να σπείρει μια παγκόσμια πανδημία αύριο.”
Ή, όπως έγραψε ο ποιητής Τζον Ντον, “Μην στέλνεις ποτέ να μάθεις για ποιον χτυπά η καμπάνα; Χτυπά για σένα.”
Ως εκ τούτου, στην προετοιμασία για τη Μεγάλη Πανδημία, δεν πρέπει να επιτρέψουμε να συμβεί το ίδιο που συνέβη με τον COVID, όπου οι χώρες υψηλού εισοδήματος κατέληξαν με άφθονα εμβόλια — συχνά περισσότερα από ό,τι μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν — ενώ οι χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος είχαν πολύ λίγα, παρά τις καλές προθέσεις του COVAX, μιας παγκόσμιας πρωτοβουλίας με στόχο την εξασφάλιση ισότιμης πρόσβασης στα εμβόλια COVID-19. Όχι μόνο πρέπει να αναπτύξουμε νέα και αποτελεσματικά εμβόλια, αλλά πρέπει επίσης, με διεθνή συμφωνία και συνεργασία, να σχεδιάσουμε έναν τρόπο να κλιμακώσουμε την παραγωγή για να καλύψουμε τις παγκόσμιες ανάγκες, μαζί με ένα αποδοτικό σύστημα μεταφοράς και διανομής, ακόμη και αν απαιτείται αλυσίδα ψυχρής αποθήκευσης. Θα χρειαστούμε μια διεθνή προσέγγιση για τη δημόσια χρηματοδότηση που θα πληρώνει για την περίσσεια παραγωγικής ικανότητας που απαιτείται κατά τη διάρκεια μιας πανδημίας.
Ακόμα και στις Ηνωμένες Πολιτείες, δεν θα υπάρχουν αρκετά αντιιικά για να καλύψουν τις ανάγκες για αρκετούς μήνες. Υποθέτοντας ότι υπάρχουν αποτελεσματικά αντιιικά για το όποιο πανδημικό ιό αποδειχθεί ότι είναι, θα πρέπει να αποφασίσουμε ποιος θα έχει προτεραιότητα ανάμεσα σε αυτούς που είναι σοβαρά άρρωστοι. Υγειονομικοί εργαζόμενοι και πρώτοι διασώστες; Πολιτικοί και επιχειρηματικοί ηγέτες; Ηλικιωμένοι και ανοσοκατεσταλμένοι; Βασικοί εργαζόμενοι και οδηγοί; Κάθε ομάδα θα έχει τους υποστηρικτές της. Είναι πολύ καλύτερο να αναμετρηθούμε με τα ηθικά ζητήματα που εμπλέκονται στην καθοριστική προτεραιοτήτων τώρα, σε δημόσια φόρουμ, παρά να περιμένουμε μέχρι να προκύψει η κρίση.
Ένα άλλο ζήτημα είναι ότι ενώ ο ιός SARS-CoV-2 [ο ιός πίσω από τον COVID-19] επηρεάζει κυρίως τους ηλικιωμένους και τους ανοσοκατεσταλμένους με σοβαρή ασθένεια, αυτό δεν θα είναι υποχρεωτικά αληθές για την επόμενη πανδημία. Να θυμάστε ότι στην πανδημία γρίππης του 1918, περισσότεροι από τους μισούς από τους θανάτους αφορούσαν άτομα ηλικίας 18 έως 40 ετών και γενικά υγιή. Αυτοί οι θάνατοι προκλήθηκαν πιθανότατα από την αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος του θύματος που προκλήθηκε από τον ιό — μια καταιγίδα κυτοκινών, όπως περιγράφουμε στο Κεφάλαιο Τέσσερα — που οδήγησε σε οξύ αναπνευστικό σύνδρομο (ARDS). Με άλλα λόγια, στη διαδικασία της καταπολέμησης της ασθένειας, τα ισχυρά ανοσοποιητικά συστήματα αυτών των υγιών ατόμων αντέδρασαν υπερβολικά, προκαλώντας σοβαρές ζημιές στους πνεύμονες και αποτέλεσμα το θάνατο. Σήμερα, η ιατρική κοινότητα σε όλο τον κόσμο δεν είναι πολύ καλύτερα προετοιμασμένη να θεραπεύσει δεκάδες εκατομμύρια περιπτώσεις ARDS από ό,τι ήταν πριν από πάνω από έναν αιώνα.
Και ακόμη και αν ο κορωνοϊός SARS, για παράδειγμα, μολύνει μόνο περίπου 8,000 ανθρώπους το 2003 πριν σταματήσει, περίπου το 10% αυτών πέθανε, δείχνοντας ότι το πείραμα σκέψης μας για το SARS-3 δεν είναι μακριά από την πραγματικότητα.