Γιατί η φροντίδα του μικροβιώματος είναι ζωτικής σημασίας αν θέλετε να ζήσετε μέχρι τα 100
Η φιλική – αλλά και η μη φιλική – βακτηριακή χλωρίδα του εντέρου μας βρίσκεται στον πυρήνα της υγιούς γήρανσης. Η έρευνα αποκαλύπτει τώρα τι χρειάζεται για να διατηρήσουμε ένα νεανικό μικροβίωμα.
Αν θέλετε να ζήσετε σε μεγάλη ηλικία, ίσως σας βοηθήσει να σκεφτείτε τον εαυτό σας όχι μόνο ως άνθρωπο, αλλά ως ολόβιοντ – μια συλλογικότητα ανθρώπινων κυττάρων μαζί με τρισεκατομμύρια μικρόβια που ζουν μέσα σας και πάνω σας.
Διότι δεν είναι μόνο τα δικά μας κύτταρα που αλλάζουν με την ηλικία∙ το μικροβίωμα μας αλλάζει επίσης. Και, ολοένα και περισσότερο, οι ερευνητές δείχνουν ότι τα φιλικά – και τα λιγότερο φιλικά – βακτήρια και άλλοι κάτοικοι του εντέρου μας είναι ο πυρήνας της υγιούς γήρανσης. Η φροντίδα τους μπορεί να είναι ένας έξυπνος τρόπος για να ζήσετε πιο υγιείς και πιο μακροχρόνια.
Περισσότερο από έναν αιώνα πριν, ο ζωολόγος Élie Metchnikoff υποψιάστηκε ότι η γεροντική ψυχασθένεια οφειλόταν σε «φυτοτοξίνες από βακτήρια» και προέκρινε το ζωντανό γάλα και έναν απλό τρόπο ζωής ως θεραπεία. Σήμερα, αυτή η πρώιμη θεωρία έχει ανθίσει. Τώρα γνωρίζουμε ότι το μικροβίωμά μας είναι τόσο εμβληματικά ενσωματωμένο στη φυσιολογία μας που επηρεάζει τα πάντα, από την πέψη μέχρι το μεταβολισμό και ακόμη και τη λειτουργία του εγκεφάλου.
Ωστόσο, η κατανόηση της επίδρασής του έχει αποδειχθεί δύσκολη. «Η πολυπλοκότητα του μικροβιώματος είναι παρόμοια με την πολυπλοκότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου», λέει ο μικροβιολόγος Filipe Cabreiro στο Imperial College του Λονδίνου.
Δεν υπάρχουν δύο μικροβιώματα ανθρώπων που να είναι ίδια, και ακόμη και μέσα σε έναν άνθρωπο, μπορεί να διαφέρει από ημέρα σε ημέρα. Αλλά αποκτούμε κάποια κρίσιμα στοιχεία. Έχουμε αρχίσει να κατανοούμε ποιοι κάτοικοι του εντέρου είναι ευεργετικοί και ποιοι είναι παθογόνοι. Έχει γίνει σαφές ότι η ποικιλία είναι το κλειδί. Όσο μεγαλύτερη είναι η ποικιλία των μικροβίων του εντέρου, τόσο πιο υγιείς τείνουμε να είμαστε.
“Τα μικροβιακά σήματα του εντέρου των εκατοντάχρονων δείχνουν ομοιότητες με εκείνα των νεαρών ανθρώπων”
Ατυχώς, καθώς γερνάμε, το μικροβίωμά μας αλλάζει, δείχνοντας συνήθως μείωση της αφθονίας των υγιών βακτηρίων κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής. Οι ηλικιωμένοι τείνουν να καταναλώνουν λιγότερη ποικιλία στη διατροφή τους, να παίρνουν περισσότερα φάρμακα και να έχουν λιγότερες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις – όλα αυτά επηρεάζουν τους τύπους των μικροβίων που ζουν στο έντερο. Αλλά ακόμη και τα ζώα που ανατρέφονται σε πανομοιότυπες συνθήκες καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους δείχνουν αλλαγές σχετικές με την ηλικία στο μικροβίωμά τους, υποδεικνύοντας μια εσωτερική μετατόπιση με την ηλικία.
Για να κατανοήσουν την επίδραση αυτής της πτώσης, πολλοί ερευνητές έχουν εστιάσει σε μικρόβια που παράγουν βραχείας αλύσου λιπαρά οξέα (SCFA) μέσω της ζύμωσης των διαιτητικών ινών. Τα SCFA εμπλέκονται σε πολλές ευεργετικές διαδικασίες, όπως η διατήρηση των κυττάρων στο εντερικό μας τοίχωμα, η καταστολή της φλεγμονής, η ρύθμιση της αντίδρασης του ανοσοποιητικού μας συστήματος σε παθογόνους οργανισμούς και ο έλεγχος των επιπέδων σακχάρου στο αίμα.
Φλεγμονή και γήρανση
Καθώς γερνάμε, ο αριθμός των μικροβίων που παράγουν SCFA μειώνεται, ενώ αυξάνονται τα προφλεγμονώδη. «Αυτή η ανισορροπία θεωρείται ότι συμβάλλει στη χρόνια, χαμηλής έντασης φλεγμονή, μια κατάσταση που ονομάζεται “φλεγμονική γήρανση”, η οποία σχετίζεται με μεγαλύτερο κίνδυνο καταστάσεων όπως η καρδιοαγγειακή νόσος, η άνοια και το εγκεφαλικό», λέει η Jessica Schneider, επικεφαλής επιστήμης στην Corundum Systems Biology, μια εταιρεία στην Τόκιο, Ιαπωνία, που επενδύει στην έρευνα.
Ωστόσο, τα μικροβιώματα του εντέρου ανθρώπων που φτάνουν σε εξαιρετικά προχωρημένη ηλικία φαίνεται να είναι καλύτερα σε θέση να αντισταθούν σε αυτή την πτώση. Κύρια στοιχεία αυτού προέρχονται από μελέτη του 2023 με 1575 άτομα ηλικίας 20 έως 117 από τους Shifu Pang και Xiaodong Chen του Guangxi Medical University στην Nanning, Κίνα, και τους συνεργάτες τους. Η μελέτη διαπίστωσε ότι, σε σύγκριση με ενήλικες ηλικίας 66 έως 85, η μικροβιακή υπογραφή του εντέρου εκείνων που είναι 100 έως 117 ετών ήταν πιο παρόμοια με εκείνη των νεαρών ανθρώπων, με μεγαλύτερη ποικιλία και μεγαλύτερη αφθονία ευεργετικών βακτηρίων από το φυλογένος Bacteroides. «Τα αποτελέσματά μας υποδεικνύουν έντονα ότι τα σήματα του εντερικού μικροβιώματος των εκατοντάχρονων δείχνουν ομοιότητες με εκείνα των νεαρών ανθρώπων», κατέληξαν οι ερευνητές, και υποθέτουν ότι αυτός ο παράγοντας συμβάλλει στη μακροχρόνια ζωή.
Αυτό εγείρει το ερώτημα αν μπορούμε να φροντίσουμε το μικροβίωμά μας για να γερνάμε καλύτερα.
Η αλλαγή στα μικρόβια του εντέρου δεν είναι εύκολη υπόθεση. «Προσπαθείτε να εισαγάγετε μια σύνθετη κοινότητα σε μια άλλη σύνθετη κοινότητα που τείνει να είναι ισχυρή», λέει ο Cabreiro. Παρ’ όλα αυτά, ενώ τα πρεβιοτικά, συμπληρώματα που παρέχουν τροφή για τα βοηθητικά μικρόβια του εντέρου, και τα προβιοτικά, φιλικά προς τον εντερικό μικροβιακό πληθυσμό μικρόβια που μπορείτε να πάρετε ως συμπλήρωμα, μπορεί να μην μεταμορφώσουν θεμελιωδώς το μικροβίωμα, μπορεί να του δώσουν μια ώθηση προς τη σωστή κατεύθυνση, τουλάχιστον προσωρινά.
Μια υγιεινή φυτική διατροφή, που περιλαμβάνει πολλές φυτικές ίνες, βοηθάει στη φροντίδα του μικροβιώματος του εντέρου.
Για παράδειγμα, πέρυσι, η εταιρεία διατροφής Zoe έδειξε σε μια τυχαία δοκιμή ότι το πρεβιοτικό της, με 30 φυτικών θρεπτικών συστατικών, αύξησε τα ευεργετικά βακτήρια, με κάποιες βελτιώσεις στους δείκτες υγείας όπως οι φλεγμονώδεις ενώσεις στο αίμα.
Μια άλλη μελέτη, 50 ενηλίκων που διαβιούν σε γηροκομεία, έδειξε ότι η καθημερινή λήψη πρεβιοτικού που περιέχει συνδυασμένα φυτικά συστατικά, όπως οι φρουτοολιγοσακχαρίτες και η ινουλίνη, κατά τη διάρκεια 13 εβδομάδων, βελτίωσε τους δείκτες αδυναμίας σε σύγκριση με μια ομάδα ελέγχου.
Οι διατροφικές αλλαγές μπορεί επίσης να είναι εξίσου αποτελεσματικές. Όταν οι ηλικιωμένοι σε πολλές χώρες υιοθέτησαν τη μεσογειακή διατροφή για ένα έτος, εκείνοι που τηρούσαν πιο αυστηρά τη διατροφή διατήρησαν μεγαλύτερη μικροβιακή ποικιλία και ενίσχυσαν τα μικρόβια του εντέρου που σχετίζονται με τη υγιή γήρανση. Αυτό σχετίστηκε με πολλές βελτιώσεις στην υγεία τους, λέει η Schneider, όπως η ταχύτητα βάδισης, η δύναμη και η μνήμη.
Πιο ριζοσπαστικές θεραπείες εξετάζονται επίσης. Οι μεταμοσχεύσεις κοπράνων έχουν ήδη εγκριθεί για λοιμώξεις από Clostridium difficile και υποσχόμενα δεδομένα δείχνουν ότι θα μπορούσαν να θεραπεύσουν και άλλες παθήσεις, αλλά αν τέτοιες προσεγγίσεις μπορούν να επεκτείνουν τη διάρκεια ζωής παραμένει ένα ανοιχτό ερώτημα. Σε ζώα, η αντικατάσταση ενός παλιού μικροβιώματος με ένα νεότερο και πιο υγιές έχει εντυπωσιακά αποτελέσματα – οι παλιές ψάρι του είδους killifish ζουν 37% περισσότερα εάν έχουν φάει κοπριά από νεότερα ψάρια, για παράδειγμα. Πειράματα με ποντίκια δείχνουν παρόμοιες κερδισμένες εκτιμήσεις.
Αλλά το πεδίο είναι ακόμα στην αρχή, λέει ο Cabreiro. Έχουμε πολλά να μάθουμε. Η μικροβιακή δραστηριότητα επηρεάζει πολλές βιολογικές πορείες σχετικές με τη γήρανση, συμπεριλαμβανομένων αυτών των μιτοχονδρίων, του μεταβολισμού και του ανοσοποιητικού συστήματος, και μόλις αρχίζουμε να εξερευνούμε πώς θα μπορούσαμε να χειριστούμε τα μικρόβιά μας, μέσω διατροφής, φαρμάκων ή ακόμη και τεχνολογιών τροποποίησης γονιδίων CRISPR.
«Είναι νωρίς, δεν έχουμε καταλάβει τα πάντα σωστά», λέει ο Cabreiro, «Αλλά υπάρχει ενθουσιασμός για το πώς αυτό μπορεί να ωφελήσει την υγεία και τη μακροχρόνια ζωή μας – και με το δίκιο του.»