Μια Θεραπεία για το PTSD που Έμοιαζε Πολύ Καλή για να Είναι Αληθινή

Το πρωινό της 28ης Απριλίου 2004 ξεκίνησε σαν όλα τα άλλα για τον Τζεφ Τέρνερ, σε αποστολή στο Ιράκ. Έφαγε πρωινό στο εστιατόριο της βάσης και πήγε προς τη θέση του κάτω από τον ίδιο καυτό ήλιο, ανάμεσα στους ίδιους φοίνικες, στην ίδια έρημο. Όμως δύο μακρινές εκρήξεις τον σταμάτησαν. «Ακούγονται σαν όλμοι», σκέφτηκε. Δεν πέρασε πολλή ώρα και η τραπεζαρία εξερράγη.

Κομμάτια μετάλλου τον χτύπησαν, ενώ η δεύτερη βόμβα εξερράγη στην άμμο κοντά του. Βρέθηκε ανάμεσα σε καπνούς και φωνές. Έπεσε ανάμεσα σε δύο φορτηγά. Ένας στρατιώτης τον βρήκε καλυμμένο με αίματα και του είπε: «Έχεις πρόβλημα, λοχία». Παρά τις σοβαρές πληγές στο πόδι και στον καρπό του, ο Τέρνερ γύρισε στη δουλειά την επόμενη μέρα.

Αλλά κάτι είχε αλλάξει. Καθημερινές στιγμές άρχισαν να τον γεμίζουν πανικό. Ο θόρυβος τον έκανε να πετάγεται και να τρέχει σε καταφύγια. Έβλεπε εφιάλτες, δεν μπορούσε να κοιμηθεί, και οι αναμνήσεις από την επίθεση άρχισαν να τον κυνηγούν ακόμα και δέκα χρόνια μετά. Ήχοι όπως η πρόσκρουση ενός απορριμματοφόρου ή η μυρωδιά βρεγμένου καμβά τον «μετέφεραν» ακαριαία πίσω στον πόλεμο. «Κολλούσα», είπε.

Αυτά είναι κλασικά συμπτώματα μετατραυματικής διαταραχής (PTSD): φλας-μπακ, εφιάλτες, υπερευαισθησία, απομόνωση, κατάθλιψη. Πολλοί υποφέρουν για χρόνια χωρίς να γνωρίζουν τι τους συμβαίνει. Ο Τέρνερ διαγνώστηκε το 2005, όταν επέστρεψε από το μέτωπο. Στο σπίτι, ξεσπούσε στην οικογένειά του. Έχασε τον εαυτό του και ζούσε μόνο όταν έπινε. «Ήμουν άλλος άνθρωπος», παραδέχτηκε.

Οι θεραπείες για PTSD έχουν ως στόχο να βοηθήσουν το άτομο να διαχωρίσει το παρελθόν από το παρόν. Η κυρίαρχη μέθοδος μέχρι σήμερα είναι η παρατεταμένη έκθεση, κατά την οποία οι ασθενείς αναβιώνουν επανειλημμένα το τραύμα σε ασφαλές περιβάλλον. Θεωρείται αποτελεσματική, με σχεδόν 70% επιτυχία για όσους την ολοκληρώνουν. Όμως είναι τόσο ψυχοφθόρα που λιγότεροι από τους μισούς φτάνουν στο τέλος της.

Η ανάγκη για πιο «ανθρώπινες» θεραπείες είναι επείγουσα, ειδικά στους βετεράνους, που έχουν διπλάσιο κίνδυνο αυτοκτονίας σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Έτσι, επιστήμονες εξετάζουν εναλλακτικές: νέα φάρμακα, εικονική πραγματικότητα, ψυχεδελικά. Ο Τέρνερ δοκίμασε τα πάντα—χωρίς αποτέλεσμα. Ώσπου το 2023 έμαθε για τη Θεραπεία Επανασυγκρότησης Τραυματικών Αναμνήσεων (RTM).

«Ήταν σαν θαύμα»

Η RTM υπόσχεται κάτι ριζικά διαφορετικό: θεραπεία του PTSD χωρίς πόνο. Ο Τέρνερ ήταν δύσπιστος, αλλά δεν είχε τίποτα να χάσει. Μετά από μόλις πέντε συνεδρίες, οι φλας-μπακ του εξαφανίστηκαν. «Ήταν το πιο περίεργο πράγμα», είπε. «Όταν το έκανα, τελείωσε».

Η RTM δεν ζητά από τον ασθενή να περιγράψει λεπτομερώς το τραύμα του. Αντίθετα, χρησιμοποιεί μια αυστηρά δομημένη διαδικασία 89 βημάτων, βασισμένη σε κινηματογραφικές μεταφορές και επαναπλαισίωση της μνήμης. Ο ασθενής φαντάζεται ότι βρίσκεται σε ένα ευχάριστο σινεμά, βλέπει την τραυματική σκηνή ασπρόμαυρη και αποστασιοποιημένος, την προσαρμόζει ώστε να μην προκαλεί φόβο, την «ξαναγράφει» με αίσιο τέλος—ακόμα και φανταστικό. Η μνήμη δεν διαγράφεται. Αλλά ο συναισθηματικός της φόρτος μειώνεται.

Η RTM βασίζεται στη θεωρία της επανασυγκρότησης μνήμης, κατά την οποία μια παλιά ανάμνηση μπορεί να τροποποιηθεί κατά την ανάκλησή της. Αντί να αναγκάζει τον ασθενή να βυθιστεί στο τραύμα, τον οδηγεί προσεκτικά στην απενεργοποίησή του. Η μέθοδος υπόσχεται αποτελέσματα σε μόλις τέσσερις συνεδρίες των 90 λεπτών. Και είναι πιο ανεκτή τόσο για τον θεραπευόμενο όσο και για τον θεραπευτή.

Σκεπτικισμός και επιστημονικές προκλήσεις

Η RTM δημιουργήθηκε από τον ψυχολόγο Φρανκ Μπουρκ, βασισμένη σε τεχνικές του νευρογλωσσικού προγραμματισμού (NLP)—μια θεωρία που πολλοί επιστήμονες απορρίπτουν ως ψευδοεπιστήμη. Ο ίδιος ισχυρίζεται ότι έχει θεραπεύσει εκατοντάδες ασθενείς με την RTM. Οι μελέτες του, όμως, δεν είναι ιδιαίτερα αξιόπιστες: συγκρίνουν την RTM μόνο με… καμία θεραπεία.

Αυτός ο ενθουσιασμός χωρίς στέρεα δεδομένα προκαλεί δυσπιστία. Αλλά ο Μάικλ Ρόι, απόστρατος γιατρός και καθηγητής στο Uniformed Services University, αποφάσισε να δώσει στην RTM μια ευκαιρία με αυστηρό κλινικό έλεγχο. Η δική του μελέτη, που ολοκληρώθηκε το 2024, συνέκρινε την RTM με την παρατεταμένη έκθεση σε περισσότερους από 100 βετεράνους. Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά: η RTM είχε υψηλότερο ποσοστό ολοκλήρωσης (89% έναντι 73%) και ελαφρώς καλύτερα αποτελέσματα στη μείωση των συμπτωμάτων PTSD.

Ένα μέλλον με ερωτηματικά

Παρά τα ενθαρρυντικά αποτελέσματα, η RTM δεν έχει ακόμη αναγνωριστεί ευρέως. Η επίσημη κατευθυντήρια οδηγία του Πενταγώνου και του VA για τη θεραπεία PTSD περιλαμβάνει μόνο τρεις μεθόδους, αφήνοντας την RTM απ’ έξω. Το πεδίο μοιάζει κολλημένο σε παλαιές αντιλήψεις. Πολλοί ειδικοί θεωρούν πως «αν δεν πονέσεις, δεν θεραπεύεσαι».

Όμως, όπως είπε ένας συμμετέχων σε συνέδριο PTSD στη Βοστώνη, το πραγματικό ερώτημα είναι: «Θέλουμε να δημιουργήσουμε νέες λύσεις για τους βετεράνους ή απλώς να μείνουμε στα γνωστά μονοπάτια;»

Η RTM μπορεί να αποδειχθεί μια απλή παρένθεση στην ιστορία των θεραπειών. Μπορεί όμως και να αποτελέσει μια νέα αρχή, μια πιο ανθρώπινη προσέγγιση στην επούλωση ψυχικών τραυμάτων.