Tα εμβόλια ίσως δεν καλύπτουν τη νοτιοαφρικανική μετάλλαξη

Στην νέα απειλή που εγείρουν τα μεταλλαγμένα στελέχη του κοροναϊού, την ώρα που η διαδικασία του εμβολιασμού βρίσκεται σε εξέλιξη σε παγκόσμιο επίπεδο, επικεντρώνονται οι έρευνες της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας.

Το βασικό ερώτημα που τίθεται το 2021 είναι εάν αυτά τα νέα στελέχη θα είναι ικανά να διαφύγουν από την ανοσιακή απόκριση που προκαλείται από τα εμβόλια.

Η αγωνία μάλιστα μεγαλώνει από το γεγονός ότι η τελευταία μετάλλαξη, η νοτιοαφρικανική, που θεωρείται περισσότερο μεταδοτική και ανθεκτική, ενδέχεται να μην καλύπτεται από τα εμβόλια.

Αξίζει να σημειωθεί δε ότι αυτή η μετάλλαξη έφτασε και στην Ελλάδα, καθώς σήμερα εντοπίστηκε ένα κρούσμα της στη Θεσσαλονίκη. Πρόκειται για έναν ιερέα στη Μητρόπολη Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως.

Γώγος: Eνδέχεται τα εμβόλια να μην καλύπτουν τη νοτιοαφρικανική μετάλλαξη

Την έντονη ανησυχία του για τις επιπτώσεις της νοτιοαφρικανικής μετάλλαξης εξέφρασε το βράδυ της Κυριακής ο καθηγητής και μέλος της Επιτροπής των Εμπειρογνωμόνων, Χαράλαμπος Γώγος, λέγοντας χαρακτηριστικά: «Υπάρχει πρόβλημα με τη συγκεκριμένη μετάλλαξη».

Συγκεκριμένα ο καθηγητής ανέφερε ότι «υπάρχουν μεταλλάξεις πολλές. Μερικές από αυτές μπορεί να επικρατήσουν και να δημιουργήσουν προβλήματα. Αυτή τη στιγμή οι τρεις μεταλλάξεις που ανησυχούν είναι η βρετανική που έχει πολύ μεγάλη διασπορά, η νοτιοαφρικανική και η βραζιλιάνικη, για την οποία δεν υπάρχουν στοιχεία ακόμα».

Στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα συνολικά 173 κρούσματα της βρετανικής μετάλλαξης, εκ των οποίων 107 ήταν σημερινά.

Ο κ. Γώγος τόνισε ότι θα έχουμε πολύ περισσότερα κρούσματα από τη βρετανική. «Μας απασχολεί πολύ γιατί έχει μεγαλύτερη μεταδοτικότητα και ίσως είναι και λίγο πιο επικίνδυνη».

Σε ό,τι έχει να κάνει με την νοτιοαφρικανική μετάλλαξη ο κ. Γώγος ανέφερε ότι δεν έχουμε ακόμη σαφή δεδομένα, ωστόσο, τα δύο εμβόλια που έρχονται, της Johnson&Johnson και της Novavax, έχουν δοκιμάσει και την νοτιοαφρικανική μετάλλαξη με πολύ λιγότερη όμως αποτελεσματικότητα.

«Το βασικό στέλεχος το καλύπτουν κατά 89%, ενώ το μεταλλαγμένο έως και 55%», είπε και τόνισε πως «υπάρχει πρόβλημα με αυτή τη συγκεκριμένη μετάλλαξη».

Ο κ. Γώγος προειδοποίησε, επίσης, πως πρέπει να είμαστε έτοιμοι για περισσότερα μεταλλαγμένα κρούσματα. Σημαντικό, όπως ανέφερε, είναι να κάνουμε το γρηγορότερο δυνατό τους εμβολιασμούς.

Για το εμβόλιο της Pfizer και της Moderna, ο καθηγητής είπε ότι καλύπτει τις μεταλλάξεις από τη Βρετανία, όμως για τη νοτιοαφρικανική δεν έχουμε τέτοια δεδομένα. Από την άλλη μεριά για το εμβόλιο της AstraZeneca ο καθηγητής ανέφερε ότι μετά τα 65 έτη υπάρχει πρόβλημα στην ανοσιακή απάντηση και ο εμβολιασμός δεν είναι τόσο αποτελεσματικός όσο στις μικρότερες ηλικίες. Το εμβόλιο είναι αποτελεσματικό 70-90% μέχρι 65 ετών. Όπως είπε, «ξέρουμε ότι μπορεί να δράσει αποτελεσματικά μέχρι εκείνη την ηλικία, περιμένουμε όμως να καταθέσει νέα δεδομένα και για τις ηλικίες άνω των 65 ετών».

Πώς ξεκίνησε η νοτιοαφρικανική μετάλλαξη

Το μεταλλαγμένο στέλεχος εντοπίστηκε για πρώτη φορά στη Νότια Αφρική από τοπικούς ερευνητές, σε δείγματα ήδη από τον Οκτώβριο. Την ύπαρξή της δημοσιοποίησε ο υπουργός Υγείας της χώρας στις 18 Δεκεμβρίου. Πλέον, το στέλεχος εντοπίζεται στην πλειοψηφία των κρουσμάτων.

Έχοντας λάβει την ονομασία 501.V2, το μεταλλαγμένο νοτιοαφρικανικό στέλεχος παρουσιάζει πολλές μεταλλάξεις στην ακίδα πρωτεΐνης. Μεταξύ αυτών η «N501Y», που υπάρχει ήδη στην αγγλική παραλλαγή, αλλά και η «K417N», και ειδικά η «E484K», η οποία ανησυχεί ιδιαίτερα την επιστημονική κοινότητα.

Η νοτιοαφρικανική μετάλλαξη θεωρείται ακόμη πιο μεταδοτική από τη βρετανική, ενώ επιδεικνύει έντονη ανθεκτικότητα σε εμβόλια και θεραπείες αντισωμάτων, προκαλώντας προβληματισμό στους επιστήμονες.

Πώς μπορεί να επηρεάσουν οι μεταλλάξεις τα εμβόλια

Όπως αναφέρεται σε επιστημονική δημοσίευση που έγινε στο έγκριτο περιοδικό JAMA, η προστασία που προσδίδουν τα εμβόλια έναντι της λοίμωξης Covid-19 διαμεσολαβείται κυρίως από εξουδετερωτικά αντισώματα που στρέφονται ενάντια στην πρωτεΐνη S του SARS-CoV-2, την οποία χρησιμοποιεί ο ιός για να εισβάλλει στα ανθρώπινα κύτταρα. Τα νέα στελέχη εμφανίζουν παραλλαγές στην πρωτεΐνη S που αυξάνουν τη συγγένεια για τον υποδοχέα ACE2 και δημιουργούν ένα πλεονέκτημα στη μετάδοση του ιού από άτομο σε άτομο.

Θεωρητικά, λοιπόν, η αποτελεσματικότητα των εμβολίων μπορεί να επηρεαστεί από νέα στελέχη του ιού που μπορεί να δημιουργούνται όταν υπάρχει εξελικτική πίεση στον ιό από αντισώματα που περιορίζουν, αλλά δεν εξαλείφουν την ιική αναπαραγωγή. Υπό τέτοιες συνθήκες, ο ιός μπορεί να βρει τρόπους να διαφύγει από την ανοσιακή απάντηση και να μπορεί να αναπαράγεται εκ νέου αποτελεσματικά.

Αυτή ακριβώς η πιθανότητα είναι ένας βασικός λόγος για να μην καθυστερεί η χορήγηση της δεύτερης δόσης του εμβολίου. Η εξελικτική βιολογία του ιού αποτελεί πραγματικότητα ήδη από τα πρώτα στάδια της πανδημίας.

Η πρώτη βασική επικράτηση ενός νέου στελέχους του SARS-CoV-2 διαπιστώθηκε το Μάρτιο-Απρίλιο 2020 όταν το αρχικό στέλεχος αντικαταστάθηκε από το νέο στέλεχος D614G. Παρόλο που το στέλεχος δεν διέφευγε της ανοσολογικής απόκρισης από εξουδετερωτικά αντισώματα, αποτέλεσε ένα προειδοποιητικό σήμα.

Τον Αύγουστο 2020 ένα νέο στέλεχος, το Β.1.1.7, άρχισε να διαδίδεται στο Ηνωμένο Βασίλειο και αποτέλεσε το βασικό στέλεχος των κρουσμάτων Covid-19 από το Νοέμβριο 2020 έως τον Ιανουάριο 2021.

Ευτυχώς όμως υπάρχουν πρόσφατες ενδείξεις ότι τα εμβόλια των Pfizer/BioNTech και Moderna παραμένουν αποτελεσματικά έναντι και αυτού του νέου στελέχους.

Ένα άλλο σημαντικό στέλεχος που αναγνωρίστηκε πρόσφατα στη Νότια Αφρική αλλά και στη Βραζιλία είναι το B.1.351, το οποίο φέρει μεταλλάξεις που βρίσκονται πλησίον ή και εντός της περιοχής σύνδεσης των εξουδετερωτικών αντισωμάτων στην πρωτεΐνη S και προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία σχετικά με την αποτελεσματικότητα των εμβολίων, που μένει να αποδειχθεί.

Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί το ζήτημα των μεταλλάξεων

Είναι θεμελιώδους σημασίας να απομονώνονται και να χαρακτηρίζονται πλήρως οι ιοί SARS-CoV-2 από όλα τα άτομα που νοσηλεύονται λόγω Covid-19, αλλά έχουν εμβολιαστεί προηγουμένως έναντι του SARS-CoV-2. Μόνο έτσι θα ανιχνευτούν νέα στελέχη με ανθεκτικότητα στην ανοσία που προκαλείται από τον εμβολιασμό.

Παράλληλα, είναι αναγκαία μια διεθνής συνεργασία ώστε να οργανωθεί και να εφαρμοστεί τόσο σε επίπεδο χώρας όσο και σε διεθνές επίπεδο ένα ενεργό σύστημα αλληλούχησης των γονιδιωμάτων του ιού και σύστημα επιτήρησης ώστε να υπάρχει ιχνηλάτηση των νέων στελεχών.

Κρίνεται επίσης σκόπιμο να δημιουργηθούν τράπεζες βιολογικού υλικού με ορούς εμβολιασθέντων έναντι του SARS-CoV-2. Με αυτό τον τρόπο, θα μπορεί να διερευνηθεί η αποτελεσματικότητα της ανοσοποίησης έναντι νέων αναδυόμενων στελεχών.

Επιπλέον, είναι απαραίτητο να μειωθεί η παγκόσμια εξάπλωση νέων στελεχών όπως του N501Y.V2 και του σχετιζόμενου στελέχους που έχει εντοπιστεί στη Βραζιλία.

Επιπρόσθετα, ο σχεδιασμός των εμβολίων που βασίζονται στην τεχνολογία του mRNA και σε αδενοϊό μπορεί να προσαρμοστεί, ώστε να ληφθούν υπόψη και οι σημαντικότερες μεταλλαγές των νέων αναδυόμενων στελεχών.

Αξιοσημείωτο είναι τέλος πως τα νέα στελέχη δεν μεταδίδονται σε μεγαλύτερο βαθμό με αερόλυμα συγκριτικά με τα προηγούμενα στελέχη που είχαν εντοπιστεί το 2020. Επομένως, η χρήση μασκών, η τήρηση των σωματικών αποστάσεων και τα υπόλοιπα μέτρα αποτροπής της μετάδοσης μπορούν να προτρέψουν την εξάπλωση της πανδημίας Covid-19.